سهم بنزین در سبد پالایشی ایران ۲۷ درصد است، در حالی که این سهم در میانگین جهانی حدود ۲۴ درصد برآورد می‌شود که نشان‌دهنده موفقیت ایران در تولید محصولات سبک پالایشی است.
به گزارش اقتصاد انرژی به نقل از ایرنا، ایران چهارمین کشور دارنده ذخایر نفتی در جهان است و اگرچه بخشی از نفت خود را صادر می‌کند اما حدود ۵۰ درصد از ظرفیت تولید نفت خود را در پالایشگاه‌های داخلی به فرآورده‌هایی تبدیل می‌کند که علاوه بر تامین نیاز داخل، صرف صادرات می‌شود.
در این میان، اگرچه متوسط رشد سالانه خوراک میعانات گازی به واسطه بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج فارس ۷۷ درصد بیشتر شده اما ظرفیت پالایشگاه‌های نفت خام در پالایشگاه‌های کشور در سال‌های گذشته ثابت بوده است.
بر اساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده، این در شرایطی اتفاق افتاده که ایران با سخت‌ترین تحریم‌های اقتصادی رو به رو بوده و در دوران کاهش تقاضای خارجی نفت خام، از طریق تبدیل نفت خام به فرآورده و با وجود اسناد بالادستی، اقدام لازم انجام نشده است.
در همین زمینه اگرچه سال ۹۸، حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی به تصویب رسید، اما کار خاصی انجام شد.
با این حال، روند ارتقا الگوی پالایش کشور تا حد زیادی به ویژه در فرآورده‌های سبک مانند بنزین اصلاح شده است. اگرچه میانگین جهانی سهم بنزین از سبد محصولات پالایشی ۲۴ درصد در سال ۲۰۱۹ بوده، این عدد برای ایران ۲۷ درصد برآورد می‌شود.
بر اساس این گزارش، اما ایران در کاهش سهم محصولات سنگین‌تر پالایشی موفق نبوده که مهمترین عامل آن پایین بودن شاخص پیچیدگی (ضریب نلسون) در پالایشگاه‌های کشور است.
ضریب نلسون در پالایشگاه های ایران در حالی روی عدد ۵ ایستاده که این رقم در میانگین جهانی ۷ و در کشورهای توسعه یافته ۹ است. با این حال دسترسی نداشتن به تکنولوژی روز، تحریم‌های سنگین علیه صنعت نفت ایران، نبود رگولاتوری به عنوان نهاد تنظیم‌گر و… در پایین بودن این شاخص در کشور نقش داشته است.
همین موضوع باعث شده تا اگرچه روند توسعه پالایشگاهی کشور رو به بهبود باشد، اما سهم نفت کوره در الگوی پالایشی کشور همچنان بالاست به طوری که سهم نفت کوره که قرار بود تا پایان برنامه ششم توسعه به ۱۰ درصد برسد اکنون معادل ۱۹.۷ درصد قرار دارد و روزانه ۶۴.۷ میلیون لیتر نفت کوره در کشور تولید می‌شود.
این اعداد نشان می‌دهد ایران به تنهایی ۵ درصد از نفت کوره جهان را تولید می‌کند و این در شرایطی است که با توجه به تکنولوژی روز، می‌توان این محصول را به فرآورده‌های گران‌تر مانند بنزین و گازوئیل تبدیل کرد تا علاوه بر افزایش توان اقتصادی کشور، با رشد صادرات، توان دیپلماسی کشور در منطقه و جهان را افزایش داد.
بی توجهی به تولید محصولات باارزش پالایشی در حالی است که در اسناد بالادستی کشور مانند سیاست‌های کلی نظام در بخش انرژی نیز بر جایگزینی صادرات فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی به جای صادرات نفت خام و گاز طبیعی تاکید شده است.
همچنین در بند ۱۵ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، بر افزایش ارزش افزوده از طریق تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز و افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی تاکید شده است.
اما در عمل تغییری در میزان دریافت خوراک نفت خام در پالایشگاه‌های کشور رخ نداده است. با این حال، یکی از برنامه‌های وزیر نفت در دولت سیزدهم، افزایش ظرفیت پالایشی کشور است.
جواد اوجی وزیر نفت با تاکید بر اینکه ظرفیت پالایش نفت و میعانات گازی باید افزایش پیدا کند، گفت: پیش بینی می‌شود که ظرفیت پالایشی کشور در ۴ سال آینده در این دولت، حدود یک و نیم برابر افزایش پیدا کند و تولید فعلی ۲.۲ میلیون بشکه در روز به سه و نیم میلیون بشکه در روز برسد.
وی تاکید کرد: در این حوزه، دو برنامه ارتقای کمی و کیفی پالایشگاه‌های کنونی و همچنین ایجاد ظرفیت پالایشی جدید با ساخت پترو پالایشگاه‌ها را در برنامه داریم.
اوجی ادامه داد: در صورت توجه به مشوق‌هایی مانند قانون اعطای تنفس خوراک پالایشگاه ها، می‌توانیم برای سال آینده افزایش ظرفیت پالایشی مطلوبی را داشته باشیم.
وی همچنین گفت: برای ساخت پتروپالایشگاه‌ها ۸ سرمایه‌گذار، آماده هستند و تاکنون مجوز تنفس خوراک برای یک میلیون و ۵۰۰ تا یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه داده شده است.
به گفته وزیر نفت پیش‌بینی شده است ظرفیت پالایشی کشور ظرف ۳ تا ۴ سال آینده ۵۰ درصد افزایش یابد و از روزانه ۲.۲ میلیون بشکه کنونی به ۳.۵ میلیون بشکه در روز برسد. ایران بیش از ۱۵۰ میلیارد بشکه نفت اثبات شده و ظرفیت خوبی در حوزه بالادست داریم، بنابراین، افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز همزمان با افزایش ظرفیت تولید فرآورده‌های نفتی رخ خواهد داد.
همزمان با خروج یک جانبه آمریکا از برجام، صادرات نفت ایران و به دنبال آن درآمدهای ارزی با کاهش رو به رو شده بود اما صادرات فرآورده‌های نفتی توانست تا حد زیادی این کاهش درآمد را جبران کند.
صادرات فرآورده‌های نفتی فرصتی است که می‌تواند علاوه بر افزایش درآمدهای ارزی، امکان حضور فعال ایران در مناسبات منطقه‌ای را فراهم کند.
