پتروشیمی‌ها، بهترین محل مصرف گازهای فلر

پتروشیمی می تواند یکی از مقاصد مصرفی این گازها به شمار رود که بیشترین ارزش افزوده همراه با اشتغالزایی گسترده را به همراه داشته باشد.

با گذشت سال ها از تولید نفت و باز شدن پای فلرهای گاز به مناطق نفتی و گازی کشور، یک چالش واحد پیش روی دولت های مختلف در بخش نفت قرار داشت: جلوگیری از سوختن گازهای همراه نفت. این اقدام نه تنها موجب ضایع شدن منافع ملی از بین رفتن ثروت کشور می شود، بلکه آثار مخربی بر محیط زیست منطقه مربوطه دارد. جمع آوری این گازها، برای ایجاد درآمدزایی و همچنین جلوگیری از آلودگی محیط زیست علاوه بر فناوری و سرمایه گذاری، نیازمند تعریف یک مقصد مصرف مناسب است.

طبق گفته کارشناسان صنعت پتروشیمی می تواند یکی از مقاصد مصرفی این گازها به شمار رود که بیشترین ارزش افزوده همراه با اشتغالزایی گسترده را به همراه داشته باشد. در اغلب فرآیندهای شیمیایی مانند پالایشگاه های نفت و گاز و مجتمع های پتروشیمی، یکی از ابزارهای ایمنی و کنترل فشار، شبکه رها سازی گازهاست که درآخرین قسمت این شبکه برج فلر قرار دارد. در این شبکه گازهای اضافی پس از جمع آوری از واحدهای مختلف به سمت برج فلر فرستاده می شود تا سوخته شوند. حجم زیادی از این گازها از ارزش سوختی بالایی برخوردارند و در بعضی موارد می توان از آنها به عنوان خوراک واحدهای مختلف نیز استفاده کرد.

سابقه اجرای طرح جمع آوری گازهای همراه میدان های نفتی در شرکت ملی نفت ایران به سال ۱۳۴۹ همزمان با تاسیس شرکت ملی گاز ایران برمی گردد. حتی می توان دلیل اولیه ایجاد شرکت ملی گاز ایران را جمع آوری گازهای همراهی دانست که در میدان های تحت مدیریت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب سوزانده می شد. در دهه ۵۰ به دلیل عدم بهره برداری از میدان های مستقل گازی، گازهای همراه پس از جمع آوری و فرآورش به خط لوله اول سراسری (به طول ۱۱۰۰ کیلومتر) به منظور گاز رسانی شهری و نیروگاهی (بخش هایی از شیراز و تهران) تزریق و بخش عمده ای از آن نیز به شوروی سابق صادر می شد.

در جهان سالانه افزون بر ۱۵۰ میلیارد متر مکعب گاز تحت عنوان فلرینگ (یا سوزاندن گازها توسط مشعل) به مواد آلاینده تبدیل می‌شود که بر اساس آمارهای بانک جهانی این رقم چیزی معادل یک سوم مصرف گاز کل اروپا است. از کل حجم گازهای آلاینده، ۷۵ درصد آن متعلق به ۱۰ کشور است که ایران هم جزء آنها محسوب می شود. این موضوع مهم و این شرایط از دید مجامع بین‌المللی حامی محیط زیست مخفی نمانده و مطابق با پروتکل کیوتو (Kyoto) که یکی از اسناد الحاقی کنوانسیون سازمان ملل متحد درباره‌ تغییر آب و هوا به حساب می‌آید، کشورهایی که در جهت رفع آلایندگی‌های صنایع خود اقدام پیشگیرانه نداشته باشند، جریمه می شوند.

سناریوهای جلوگیری از سوزاندن گازهای فلر

در حال حاضر در ایران حجم قابل توجهی گاز در روز فلر می شود که مربوط به شرکت های مختلف تولیدی شرکت ملی نفت ایران است؛ البته این موضوع به این معنی نیست که کل این حجم از گاز در حال حاضر به فلر می رود.هم اکنون برای جلوگیری از سوزندان این گازها، سناریوهای مختلفی تعریف شده است. بخشی از این گازها ( از مجموع ۲۵.۷۹ میلیون متر مکعب در روز) قرار است که به کارخانه های ان جی ال ۳۱۰۰، ان جی ال ۳۲۰۰ و ان جی ال خارگ برود.

در این راستا تعیین تکلیف قراردادهای سایر ان جی ال ها نیز در دست اقدام و بررسی است که بخشی از این گازها هم در نهایت به این کارخانه ها می رود. البته برای بخشی از این گازها، هنوز پروژه ای تعریف نشده که مدیریت برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران در حال یافتن راه حل و روش مناسب برای جمع آوری آنهاست. طرح ان.جی.ال ۳۱۰۰ با هدف جمع آوری گازهای همراه میدان های غرب کشور (مناطق دهلران، چشمه خوش، پایدار، پایدار غرب، دالپری و نفت شهر) به ظرفیت ۲۷۰ میلیون فوت مکعب گاز در روز در دستور کار است.

این گازهای همراه، خوراک کارخانجات پتروشیمی مناطق اقتصادی ماهشهر، امیرکبیر، بوعلی و دهلران (۴۶ هزار بشکه در روز) را تامین می کند. ان جی ال۳۲۰۰ نیز به منظور جمع آوری ۵۰۰ میلیون فوت مکعب در روز گازهای همراه میدان های آزدگان شمالی و جنوبی، فاز اول و دوم میدان یادآوران، جفیر، دارخوین و یاران شمالی و جنوبی با سرمایه گذاری ۱.۵ میلیارد دلار بخش داخلی در حال انجام است. گفتنی است در پروژه NGL خارگ،شبکه مربوطبه جمع آوری گازهای همراه نفت وتاسیسات مربوط به تقویت فشار گاز نصب شده است و هم اکنون احداث کارخانجات در دست اقدام است.

از آنجایی که احداث و توسعه مجتمع های NGL افزون بر جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه، تأمین منافع ملی، حفظ و صیانت از محیط زیست، بازده اقتصادی بالایی برای سرمایه گذاران و درآمد مناسبی برای شرکت ملی نفت ایران به همراه دارد، سرعت بخشی به روند اجرای آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

در مجموع هم اکنون کارخانجات ان.جی.ال ۱۰۰، ۲۰۰،۳۰۰،۴۰۰، A۴۰۰، ۵۰۰، ۶۰۰ به ترتیب ۱۶۰، ۱۶۰، ۲۰۰، ۵۵۰، ۱۶۰، ۱۶۰ و ۵۰۰ میلیون فوت مکعب در روز ظرفیت خوراک گازهای همراه را دارند. ان.جی.ال ۷۰۰ و ۸۰۰ در مجموع نیز دارای ظرفیت خوراک ۴۳۰ میلیون فوت مکعبی گاز در روز هستند. ان.جی.ال ۹۰۰، ۱۰۰۰، ۱۲۰۰، ۱۳۰۰، ۱۵۰۰ و ۱۶۰۰ نیز به ترتیب دارای ظرفیت خوراک و فرآورش ۱۴۶۵، ۱۴۶۵، ۲۶۰، ۱۸۶، ۲۸۰ و ۶۰۰ میلیون فوت مکعبی در روز هستند.

فواید اقتصادی و زیست محیطی

جمع آوری و تبدیل گاز همراه نفت می تواند هم از نظر اقتصادی و هم از نظر زیست محیطی فواید فراوانی داشته باشد که در این راستا شرکت ملی نفت ایران برای جلوگیری از سوزاندن گازهای ترش همراه نفت و آلودگی محیط زیست، تأمین کمبود خوراک کارخانه های پتروشیمی، تولید عمده گاز سبک برای مصارف صنعتی و خانگی و سرانجام استفاده بهینه از این گازها، طرح جمع آوری گازهای همراه نفت لایه بنگستان (آماک) مخازن نفت اهواز، آبتیمور، منصوری، کوپال و مارون را در اولویت طرح های خود قرار داد که متاسفانه به دلایل مختلف ازجمله بروز جنگ تحمیلی و بروز مشکلات ارزی، به تعویق افتاد.

بعد از جمع‌آوری و بازیافت گازهای آلاینده می توان از آنها به عنوان سوخت در شبکه‌ سوخت همان پالایشگاه (مانند بویلرها و کوره‌ها) استفاده کرد. برگرداندن گاز بازیافت شده به چرخه‌ پالایش گاز در پالایشگاه، تزریق به خطوط سراسری گاز (پس از شیرین‌سازی)، تزریق به مخازن نفت از طریق خط لوله ۵۶ اینچ موجود بین عسلویه تا آغاجاری، به منظور افزایش ظرفیت تولید نفت، تولید انرژی الکتریکی، فرآوری و تبدیل گاز به مایع از جمله GTL، LNG و LPG که انتخاب و تولید فرآورده به ترکیبات گاز آلاینده و بازار هدف مربوط می‌شود، فرآوری گاز و تبدیل به خوراک پتروشیمی‌ها، از دیگر موارد کاربرد گازهای فلر محسوب می شود.

قبل از انجام هر اقدام در زمینه، گازهای فلر که دارای ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی متغیری است باید بازیافت شده تا بتواند قابل استفاده باشد. از این رو یکی از بزرگ‌ترین اقدامات اولیه‌ای که طرح جامع توسعه پایدار باید انجام دهد، اهتمام در جمع‌آوری و بازیافت این گازها، مطالعات اولیه در خصوص ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و میزان این گازها، آگاهی از بازار هدف و آشنایی با زیرساخت‌های انتقال اشکال مختلف انرژی در منطقه است که این امر می‌تواند در انتخاب نوع مصرف گازهای بازیافت نقش مهمی داشته باشد.

پروژه بازیافت و مصرف گاز فلر پالایشگاه دوم پارس جنوبی قابل تعمیم به سایر پالایشگاه ها و پتروشیمی های منطقه و حتی سایر مناطق عملیاتی صنعت نفت است ضمن اینکه انتقال تکنولوژی نیز با هماهنگی مراکز معتبر کشور انجام می شود. همانطور که اشاره شد، با توجه به ارزش بالای اقتصادی گازهای مشعل و منافع غیرمستقیمی که از جمع‌آوری آنها حاصل می‌شود، کشورهای مختلف جهان در این حوزه سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام داده و توانسته‌اند تا حدود زیادی از حجم گازهای مشعل خود بکاهند.

کشورهای حاشیه خلیج‌ فارس نظیر امارات، کویت و عربستان از جمله این کشورها هستند که به‌واسطه سرمایه‌گذاری‌های زیاد در این زمینه، بخش زیادی از سکوهای مشعل خود را در میادین نفتی خاموش کرده‌اند.

ایران نیز در زمینه اقداماتی انجام داده که به همه آنها اشاره شد. در مجموع با توجه به اینکه جمع‌آوری گازهای مشعل ضمن منافع مستقیم اقتصادی دارای منافع غیرمستقیم زیادی همچون کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی است و در برنامه ششم توسعه نیز تاکیدات ویژه‌ای به جمع‌آوری این گازها انجام شده است.