اختصاصی اقتصادانرژی/نویسنده مصطفی خلعتبری، تاریخ انتشار 1401/05/29
با شیوع ویروس کرونا، تقاضای جهانی نفت متحمل کاهش شدیدی در سراسر جهان شد که در راستای آن قیمت نفت نیز به شکل بی سابقه ای کاهش پیدا کرد، به طوری که سهامداران غول‌های بزرگ نفتی متضرر و بازار جهانی نفت و گاز دچار رکود شد و به همین ترتیب، شرکت‌های کوچک تولید کننده نفت با دکل‌های بیکار همچنان به کاهش تولید ادامه می‌دهند. افت شدید تقاضا به دلیل شیوع جهانی ویروس کووید-۱۹ و جنگ قیمت بین عربستان و روسیه که موجب سرازیر شدن میلیون ها بشکه نفت به بازار شده، عوامل اصلی سقوط قیمت جهانی نفت هستند. تقاضای چین برای نفت یکی از عوامل موثر بر قیمت‌ها در سال ۲۰۱۹ بود.
ویروس کرونا از دو طریق بر بازار نفت اثر می گذارد ؛ اول محدودیت های مسافرتی که به دلیل تلاش برای مهار این ویروس استفاده هواپیماها از سوخت را کاهش می دهد، در نتیجه روند عرضه نزولی می شود و فعالیت های صنعتی کاهش می یابد. دوم واکنش بازار سهام یا بورس به ویروس کرونا است که در اقتصاد جهانی اتفاق می افتد و پروژه ای را تحت عنوان تقاضای جهانی نفت ایجاد می کند.
شرايط کشورهاي اوپک در اوايل بحران کرونا در سال ۲۰۲۰ ميلادي
از آنجا كه اقتصاد اكثر كشورهاي عضو اوپك به شدت تحت تأثير درآمدهاي نفتي است، كاهش درآمدها ضمن تأثير بر اقتصاد آنها بر تصميمات آنها نیز تأثير خواهد گذاشت. ايران دومين عضو بزرگ اوپك مي باشد و به اين جهت تصميمات اوپك اقتصاد نفتي ما را به شدت تحت تأثير قرار ميدهد. بنابراين در چنين شرايطي، بررسي تصميمات اوپك و شناسايي منافع و مشكلات متأثر از اين تصميمات مي تواند براي تجربه اندوزي در مقابله با بحرانها اهميت ويژه اي داشته باشد. اوپك دو گزينه براي رويارويي با بحران مالي در اختيار دارد:
۱) حالت پايدار توليد را حفظ كند، كمك به بهبود اقتصاد نمايد و ريسك شكست قيمت را بپذيرد.
۲) توليد را كاهش دهد و از شكست قيمت جلوگيري نمايد و باعث تضعيف اقتصاد جهاني شود.
تاثیر کرونا بر قیمت نفت
در جلسه روز ۶ مارس ۲۰۲۰، کشورهای اوپک توافق کردند که تولید ۵/۱ میلیون بشکه دیگر در روز را قطع کنند که با مخالفت روسیه جهت کاهش ۵۰۰ هزار بشکه نفت در روز روبرو شد. در تاریخ ۱ ژانویه سال ۲۰۲۰ میلادی، هر بشکه نفت خام با ۰۵/۶۷ دلار در بورس نیویورک معامله میشد و در ۱۷ مارس۲۰۲۰، این بشکه با کاهش قیمت شدید حدود ۰۰/۳۰ دلار معامله شد.
شروع جنگ نفتی عربستان در ماه مارس به کاهش بیشتر قیمت‌ها دامن زد و اختلال در تولید و پیامدهای اقتصادی شیوع کرونا از یک سو و افت قیمت نفت از سوی دیگر، ریزش بازارهای سهام در آمریکا و دیگر نقاط جهان را به‌دنبال داشت. در حقیقت، تلاش برای بستن قراردادهای ماه می از یک‌سو و نبود خریداری که نفت فیزیکی بخواهد از سوی دیگر، موجب انباشت نفت در انبارهای آمریکا و سایر کشورها شد. در آمریکا و دیگر کشورهای غربی و برخی کشورهای آسیایی، بانک‌های مرکزی برای جلوگیری از سقوط بازارهای مالی اقدام به تزریق نقدینگی کردند. در این میان اما سقوط نفت و جنگ نفتی بازارهای سهام در کشورهای نفتی، منطقه خاورمیانه را بیشتر متاثر کرد.
تاثیر کرونا بر قیمت گاز
شیوع این ویروس باعث تاخیر در تکمیل برخی پروژه‌های LNG و پتروشیمی در سال ۲۰۲۰ شد. با توجه به کاهش تقاضا برای گاز طبیعی، پیچیدگی شرایط برای جذب منابع مالی برای پروژه‌های جدید افزایش یافت و بحران کنونی در بازار انرژی، باعث تغییر در مدت قراردادهای گاز طبیعی و کاهش قیمت گاز در سال ۲۰۲۰ شد. دوران بحران ویروس کرونا، بهترین زمان برای آزمودن مشتریان چینی LNG توسط کشور های غربی است تا میزان تمایل آنها را نسبت به شرایط قراردادهای جدید خرید نشان دهد.
نیویورک تایمز در گزارشی با اشاره به وضعیت رکود ناشی از گسترش ویروس کرونا نوشت: «صنعت گاز طبیعی؛ قربانی اصلی همه‌گیری جهانی کروناست و آمریکا و برخی کشورهای عرب منطقه با بیشترین زیان، قربانی اصلی این رکود هستند. کرونا تنها به تجارت خاورمیانه ضربه نزده است، بلکه از استرالیا گرفته تا سواحل آمریکا، تجارت گاز تحت تاثیر اپیدمی کرونا آسیب دیده است.
تاثیرات شیوع کرونا بر وضعیت واردات و صادرات نفت و گاز کشور های ایران، چین و آمریکا
از سال ۱۹۶۰، زمان شکل‌گیری سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) تا به امروز، بازار نفت شاهد دست‌کم سه تحول بنیادین بوده است. تحول نخست به سال‌های دهه ۷۰ قرن بیست بازمی‌گردد. بالا گرفتن تنش در خاورمیانه و بهره‌گرفتن کشورهای عضو اوپک از نفت همچون حربه‌ای اقتصادی باعث افزایش یک باره بهای نفت خام شد. تحول دوم در بازارهای انرژی را شاید بتوان مرتبط با استفاده از نفت شیل آمریکا دانست. آمریکا بزرگترین ذخایر نفت شیل در جهان را در اختیار دارد. تنها در ایالت کلرادو ذخایر نفت شیل حدود سه تریلیون تن پیش بینی میشود. بهره‌برداری از این نفت، آمریکا را به بزرگترین تولید کننده نفت جهان تبدیل کرد. تحول سوم را می‌توان به شیوع بیماری کرونا مربوط دانست. کرونا نه تنها باعث رکود اقتصادی شدید در جهان گشت و از میزان تقاضای جهانی برای انرژی کاست، بلکه راه را برای غربال کردن تولید کنندگان نفت در جهان هموار کرد.
چین
آژانس بین المللی انرژی اعلام کرد که انتظار دارد تقاضای جهانی نفت خام در سه ماهه اول سال ۲۰۲۰، عمدتا به علت تقاضای چین منعقد شود. آمار گمرک چین نشان می‌دهد که واردات نفت چین در ماه مارس با نزدیک به ۱۰ میلیون بشکه در روز در مقایسه با همین ماه در سال گذشته مجموعا ۵/۴ درصد افزایش داشته است.
چین در سال ۲۰۱۶ با پیشی گرفتی از ایالات متحده به بزرگترین وارد کننده نفت خام در جهان تبدیل شده و باعث شده هرگونه تغییر در مصرف داخلی این کشور تأثیر زیادی در بازار جهانی انرژی داشته باشد. چین روزانه حدود ۱۴ میلیون بشکه مصرف می کند که قابل مقایسه با مجموع مصرف ژاپن، فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، انگلستان و کره جنوبی است. کشورهای عربی منطقه نیز نسبت به وضعیت اقتصادی چین آسیب‌پذیر هستند به طوری که صادرات نفت عربستان سعودی به چین در دو سال اخیر افزایش ۱۰۰ درصدی داشته است. قبل از شیوع ویروس کرونا، واردات نفت چین از عربستان سعودی بین ۸/۱ تا ۲ میلیون بشکه در روز بوده که ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته است.
همچنین چین ۶۰ میلیون تن گاز «LNG» در سال ۲۰۱۹ وارد کرد و مقام دومین کشور بزرگ وارد کننده این گاز در جهان را پس از ژاپن در اختیار داشت. کاهش سرعت تقاضای این کشور پس از شیوع کرونا تأثیر عمده ای بر تقاضای جهانی گاز داشت.
ایران
ایران پیش از شیوع ویروس کرونا جز فروش نفت در بازار خاکستری، فروش عمده دیگری نداشت؛ هر چند ایران از کشورهای ثالت هم برای فروش نفت استفاده می‌کند تا با دور زدن تحریم، بتواند بخشی از سهم خویش را در بازار حفظ کند. با تداوم مشکلات بین ایران و آمریکا، نباید انتظار داشت که این تنش‌ها به‌زودی حل شود و ایران بتواند به صورت رسمی به بازار انرژی بازگردد. از سال ۲۰۱۸ میلادی تاکنون صادرات نفت ایران ۹۰ درصد افت کرده در شرایط ویژه فعلی، ایران باید برای فروش نفت خود تخفیف بیشتری هم بدهد و این درآمد نفت ایران را پایین‌تر هم خواهد آورد.
آمریکا
در حال حاضر آمریکا بزرگترین تولیدکننده نفت و گاز طبیعی در جهان و یکی از بزرگترین کشورهای تجاری است. از سال ۲۰۱۵ با لغو ممنوعیت صادرات نفت خام، ایالات متحده به یکی از تأمین کنندگان مهم جهانی نفت تبدیل شده است و تا قبل از شیوع ویروس کرونا روزانه بیش از ۴ میلیون بشکه نفت صادر می کرد.
آمار صادرات نفت خام آمریکا در سال ۲۰۲۰ ، علی رغم شیوع ویروس کرونا صادرات نفت خام آمریکا نسبت به سال ۲۰۱۹ میلادی روند کاهشی شدیدی نداشته است و با شروع سال جدید میلادی (۲۰۲۱) و تولید واکسن فایزر و افزایش فعالیتهای اقتصادی نیاز نفت خام نسبت به ماه های آخر سال ۲۰۲۰ میلادی افزایش پیدا کرده است.
دکتر فاتح بیرول مدیر اجرایی آژانس بین المللی انرژی در رابطه با تاثیر شیوع ویروس کرونا بر بازار جهانی نفت و گاز اظهار داشت:« بحران ویروس کرونا در طیف گسترده ای از بازارهای انرژی تأثیر دارد اما تأثیر آن در بازارهای نفت بسیار جدی است، زیرا این موضوع باعث کاهش پویایی مردم می شود و ضربه سنگینی به تقاضای سوخت حمل و نقل وارد می کند. این موضوع به ویژه در چین، بزرگترین مصرف کننده انرژی در جهان، که بیش از ۸۰٪ رشد تقاضای جهانی نفت در سال گذشته را شامل می شود، صادق است.» چشم انداز کوتاه مدت بازار نفت در نهایت به این امر بستگی دارد که دولت ها با چه سرعتی حرکت می کنند تا بتوانند شیوع اين ویروس را مهار کنند، تلاشهای آنها چقدر موفق بوده و چه تأثیرات اساسی در بحران بهداشت جهانی بر فعالیت اقتصادی دارد؟
با بررسی کلی مقاله به این نتیجه می رسیم که در سال ۲۰۲۰ میلادی کشور چین به بزرگترین وارد کننده نفت جهان تبدیل شد و بیش از ۸۰٪ تقاضای جهانی نفت را شامل میشد که تقریبا همه واردات نفت این کشور از طرف عربستان تامین بود. شیوع این ویروس به طور کلی صادرات و واردات نفت و گاز اکثر کشور های جهان را تحت تاثیر قرار داد، به طوری که صادرات گاز آمریکا و ایران نیز در سال ۲۰۱۹ با کاهش شدیدی روبرو شد و بر اساس گزارش اوپک تولید ماهانه نفت ایران در سال آوریل ۲۰۲۰ به کمتر از ۲ میلیون بشکه در روز رسید. هدف نهایی این مقاله بررسی تاثیر شیوع ویروس کرونا و بحران اقتصادی ناشی از آن بر قیمت های بین المللی نفت و گاز، واردات و صادرات آنها بود که با پرداختن به این مسائل، می توان تأثیر منفی و قابل توجه شیوع این ویروس بر قیمت، واردات و صادرات نفت و گاز را مشاهده کرد. به طور کلی اگر اقدامات اقتصادی برای جلوگیری از رکود اقتصادی شدید در جهان انجام نشود نه تنها تاثیرات آن بر نفت و گاز بلکه بر اکثر کالاها و مسائل اقتصادی همه کشورها بسیار زیان بار خواهد بود.
*منابع این تحقیق در دفتر اقتصادانرژی موجود است*
