کاهش تقاضای نفت در جهان تنها دلیل بی تفاوتی قابل تامل بازار نسبت به انسداد سوئز نیست. واقعیت آن است که این آبراهه دیگر ظرفیت گذشته را در جریان انتقال نفت ندارد.
این روزها، ما احتمالا شاهد طولانی ترین انسداد تصادفی کانال سوئز هستیم، گذرگاه تجاری بسیار حساس بین خاورمیانه و آسیا با اروپا و آمریکای شمالی، اما در بازار نفت، دلهره چندانی دیده نمی شود. کشتی کانتینربر اِوِرگرین – با ۴۴۰ متر طول و ۵۹ متر عرض که در عمق ۱۵.۷ متری آب حرکت می کند – در این کانال گیر افتاده، در حالی که سینه کشتی در ساحل شرقی کانال گیر کرده است و پاشنه یا انتهای آن در حاشیه غربی. تصاویر حاکی از آن است که این کشتی غول پیکر ۵۰ متر در گِل نشسته است. بیرون کشیدن کشتی کار ساده ای نیست و می تواند روزهای متمادی به طول بینجامد.
با این حال، واکنش بازار نفت به این ماجرا ملایم بوده است. روز چهارشنبه وقتی این خبر منتشر شد، نفت خام هنوز کاهش قیمت روز گذشته خود را جبران نکرده بود، با این همه بهای نفت طی این چند روز باز هم کاهش یافته است. بازار پیشتر با افت قیمت دیگری در پی تشدید پاندمی کرونا در بخش هایی از جهان، مواجه بوده است. تعطیلی دوباره فرانسه و ایتالیا چشم انداز مصرف نفت اروپا را تیره نشان می دهد. در حالی که سیاستمداران بریتانیایی به شهروندان این کشور هشدار داده اند هنوز زود است به فکر گذراندن تعطیلات در مناطق آفتابی جنوب اروپا باشند، هشداری که امید به افزایش سفرهای هوایی را کمرنگ نشان می دهد.
تقاضای رو به کاهش تنها دلیل بی تفاوتی قابل تامل بازار نسبت به انسداد سوئز محسوب نمی شود. بسته ماندن طولانی مدت کانال مشکلاتی برای هر نوع تجارتی به وجود خواهد آورد، با این همه، آبراهه سوئز دیگر آن اهمیت و جایگاه سابق را در مسیر انتقال نفت ندارد.
تغییر ساختار جریانات نفت خام در سطح جهان، موجب کاهش صادرات تولیدکنندگان بزرگ خلیج فارس به غرب شده است. براساس آمار شرکت نفت بریتانیا، حجم نفت انتقالی از خاورمیانه به اروپا از روزانه ۳.۸ میلیون بشکه در بیست سال پیش به روزانه ۲.۱ میلیون بشکه در سال ۲۰۱۹ کاهش یافت. پس از آن که سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش، شامل روسیه، تولید روزانه خود را به میزان ۱۰ میلیون بشکه کاهش دادند، این صادرات باز هم کمتر شد. داده های بلومبرگ حاکی از آن است که پس از اجرای این کاهش تولید از ماه مه گذشته، جریان مستقیم نفت از خلیج فارس، عمدتا از عربستان سعودی، عراق و کویت، به اروپا و کانادا به روزانه ۴۶۰ هزار بشکه کاهش یافته است. در این محاسبه، مقادیر اضافی تولید نفت خام خاورمیانه که در تانکرهای ذخیره در ساحل مصر در مدیترانه پمپاژ می شود، لحاظ نشده است.
این کشورها همچنین جایگزین هایی را برای کانال سوئز در نظر گرفته اند که در صورت نیاز از آنها بهره می گیرند. عربستان سعودی و کویت، در کنار امارات متحده عربی، قطر و مصر، خط لوله مشترکی ایجاد کرده اند که می تواند روزانه ۲.۵ میلیون بشکه نفت خام را به آن سوی دریای سرخ به مصر انتقال دهد.
با کاهش تولید روزانه اوپک و متحدانش، این جریان انتقال نفت کاهش یافت و حالا می توان با استفاده از ظرفیت بالای آن، از فشار ناشی از انسداد سوئز کاست. نفت خام همچنین از مسیرهای دیگری از اروپا به آسیا جریان دارد. نفت دریای شمال به مقصد بازارهای آسیا معمولا از طریق تانکرهای غول پیکری انتقال می یابد که ابعادشان برای عبور از سوئز بیش از حد بزرگ است. این تانکرها با عبور از دماغه جنوبی آفریقا، مسیری ۱۷ هزار مایلی را به مقصد چین طی می کنند. اما انسداد سوئز بر حرکت نفتکش های عازم شرق از منطقه دریای خزر، روسیه و شمال آفریقا اثر می گذارد. گزینه دیگر، خط لوله ای است که با عبور از اسرائیل، مدیترانه را به دریای سرخ متصل می کند، اما این جریان غرب-شرق با محدودیت مواجه است و ظرفیت آن تنها ۳۰ میلیون تن نفت خام در سال است، یعنی معادل ۶۰۰ هزار بشکه در روز.
ذخائر بزرگ نفت در جهان که در جریان پاندمی کرونا شکل گرفتند و همچنان بالاتر از سطح معمول نفت انباشته اند نیز می توانند به عنوان مفری برای انسداد سوئز به کمک بیایند. بنا بر آمار سازمان بین المللی انرژی، موجودی نفت خام انباشته اروپا در پایان ماه ژانویه ۱۷ میلیون بشکه بیشتر از همین مقدار یک سال پیش از آن بود (۵ درصد افزایش)، در حالی که حجم کلی نفت پالایش شده انباشته اروپا به ۳۷ میلیون بشکه افزایش یافت (۶.۵ درصد افزایش نسبت به سال پیش از آن).
در همین حال، نفت معطل مانده پشت کانال سوئز، چه خام و چه پالایش شده، از بین نمی رود. استفاده از این نفت تنها به تاخیر می افتد و ذخائر موجود، این تاخیر را در انتقال جریان نفت جبران می کنند. بیشترین تاثیر انسداد سوئز بر تجارت نفت وقتی است که بیرون کشیدن کشتی اورگرین، بر اساس برآورد کارشناسان، چند هفته به طول بینجامد. هرچه این انسداد طولانی تر شود، قراردادهای عرضه نفت را با اختلال بیشتر مواجه خواهد کرد و موجب سردرگمی نفتکش هایی می شود که باید دائما نفت را جا به جا کنند. ممکن است هزینه کرایه نفتکش ها بیش از خود بهای نفت تحت تاثیر انسداد سوئز قرار بگیرد. این خبر بدی برای پالایشگاه های نفت است، اما در مجموع اهمیت چندانی برای بازار جهانی نفت در کل ندارد. بهای نفت خام را در نهایت پاندمی [کرونا] و توافق اوپک و متحدانش برای تغییر میزان تولید تعیین می کنند.
حمیدرضاخطیبی/ همشهری آنلاین
