مذاکرات غیر رسمی ایران و عربستان در بغداد همزمان با پیشرفت مذاکرات ایران و کشورهای گروه ۱+۴ در وین که با هدف لغو تحریم‌های آمریکا و و بازگشت مجدد دو کشور به تعهدات برجامی در حال برگزاری است، گمانه‌زنی‌های تازه‌ای را در مورد آغاز تلاش تهران برای جلب نظر بغداد و ریاض به عنوان دو ابرقدرت اوپک برای عرضه دوباره نفت ایران در بازارهای جهانی مطرح کرده است.
به گزارش اقتصاد انرژی از یورو نیوز، همزمان منابع نزدیک به دبیرخانه اوپک از احتمال به تعویق افتادن نشست ۲۸ آوریل خبر داده‌اند؛ نشستی که احتمال می‌رفت موضوع بازگشت ایران به بازار در دستور کار آن قرار داشته باشد. هر چند دلیل تعویق احتمالی این نشست ماهانه فرارسیدن ماه رمضان اعلام شده ولی تحلیلگران خوشبین آن را تلاشی برای انطباق زمانی مشخص شدن نتایج نهایی نشست وین و نحوه بازگشت رسمی ایران به بازار می‌دانند؛ هر چند که بدبین‌ها آن را به منزله کارشکنی تازه در برابر افزایش عرضه نفت ایران ارزیابی می‌کنند.
این در حالی است که امیرحسین زمانی‌نیا، معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت ایران که در جریان گفت‌وگوهای کشورهای گروه ۱+۴ به وین سفر کرده بود، از ۸ آوریل(۱۹ فروردین) مذاکرات خود را با محمدسانوسی بارکیندو، دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده نفت(اوپک) درباره بازگشت ایران به بازار نفت درصورت حصول توافق با کشورهای گروه ۱+۴ آغاز کرده است.
جنگ سهم بازار
دبیرخانه اوپک نیز دو هفته پیش با انتشار گزارش ماهانه خود، به نقل منابع ثانویه از ادامه روند صعودی تولید ایران خبر داد و اعلام کرد که تولید روزانه نفت ایران در ماه مارس گذشته به بیش از ۲.۳ میلیون بشکه رسیده که بالاترین سطح تولید این کشور در یک سال و سه ماه گذشته به شمار می‌رود. اوپک در این گزارش همچنین پيش‌بينی خود از تقاضای جهانی نفت در سال ٢٠٢١ را روزانه ١٩٠ هزار بشكه افزايش داد.
اما عربستان سعودی در نشست ماه مارس اوپک پلاس متعهد شده بود که به شرط جبران تخطی دیگر اعضا از سهمیه‌های تعیین شده و حفظ تعادل فعلی قیمت نفت، تولید روزانه یک میلیون بشکه‌ای خود را که از فوریه گذشته به طور داوطلبانه کاهش داده، به تدریج پس از ماه آوریل وارد بازار کند.
با این حال، شرکت ملی نفت لیبی روز گذشته (۲۰آوریل) اعلام کرد که به دلیل کمبود بودجه برای تعمیرات زیرساختی ناگزیر شده تا تولید نفت خام به زیر ۱ میلیون بشکه در روز برساند؛ تولیدی که در ماه مارس به ۱.۲ میلیون بشکه در روز رسیده بود. در مقابل، ونزوئلا اعلام کرده که قصد دارد، تولید روزانه خود از ۵۲۵ هزار بشکه در ماه مارس تا پایان سال جاری به ۱.۵ میلیون بشکه افزایش دهد. دولت مادورو حتی از آمادگی خود برای پایان دادن به انحصار دولت در صنعت نفت و جذب شرکت‌های خارجی برای تحقق این هدف خبر داده است.
البته عراق دومین تولید کننده بزرگ نفت اوپک نیز حدود دو هفته پیش از برنامه تدریجی خود برای رساندن تولید روزانه این کشور از ۴.۸ میلیون بشکه کنونی به ۸ میلیون بشکه رونمایی کرد.
بنابراین با وجود چشم‌انداز مثبت بازار جهانی، حفظ تعادل قیمتی فعلی را در سطح ۶۵ دلار که پس از دو سال ایجاد شده همزمان با سهم‌خواهی بیشتر ایران، عربستان، عراق، ونزوئلا و روسیه دشوار کرده است؛ به ویژه با توجه به این که روسیه در نشست‌های اخیر اپک پلاس موفق شده همواره خود را از ثبات عرضه نفت مستثنی کند.
تجربه بازگشت ایران به بازار پس از برجام
تحریم نفت ایران از ژانویه سال ۲۰۱۲(دی ماه ۱۳۹۰) وارد فاز اجرایی شد. پیش از این تحریم نفتی، تولید روزانه ایران در سپتامبر ۲۰۱۱ به آستانه ۳.۷ میلیون بشکه رسیده بود و صادرات این کشور نیز روزانه ۲.۵ میلیون بشکه بود. اما متوسط تولید روزانه ایران در سال ۲۰۱۴ به ۲.۷ میلیون بشکه کاهش یافت. اما این رقم طی ماه‌های پایانی سال ۲۰۱۵ و در آستانه لغو تحریم نفتی ایران و اجرایی شدن برجام به نزدیکی ۲.۹ میلیون بشکه رسید. همزمان صادرات روزانه نفت ایران از روزانه ۹۰۰ هزار بشکه در ماه نوامبر به ۱.۱ میلیون بشکه در ماه دسامبر افزایش یافت.
اما بلافاصله پس از لغو تحریم نفتی در ژانویه سال ۲۰۱۶(دی ماه ۱۳۹۴) صادرات نفت ایران روزانه به ۱.۵ میلیون بشکه رسید. در مجموع طی یك دوره زمانی چهار ماهه تولید روزانه ایران به چهار میلیون بشكه و صادرات آن نیز به ۲ میلیون بشكه نزدیک شد. ایران در سال ۲۰۱۶ به طور متوسط روزانه یک میلیون و ۹۲۱ هزار بشکه صادرات نفت خام داشت و این رقم در سال ۲۰۱۷ به دو میلیون و ۱۳۰ هزار بشکه نفت رسید.
متوسط صادرات روزانه نفت ایران در ماه‌های آوریل و مه سال ۲۰۱۸ و پیش از خروج آمریکا از برجام به بیش از ۲.۷ میلیون بشکه رسیده بود؛ در حالی تولید روزانه آن حدود ۳.۸ میلیون بشکه بود.
قیمت نفت پس از برجام
قیمت جهانی نفت از سپتامبر ۲۰۱۴ روند نزولی به خود گرفته بود، به طوری که از ۹۷ دلار به ۶۲ دلار در دسامبر این سال افت کرد. میانگین بهای هر بشکه نفت پایه برنت در سال ۲۰۱۵ به کمتر از ۴۹ دلار رسید. افتی که یکی از دلایل آن، افزایش عرضه نفت عربستان و آمریکا و عدم اجماع اوپک برای کاهش سطح تولید بود؛ روندی که برخی از تحلیلگران آن را اتحاد آمریکا و عربستان علیه ایران و روسیه برای تشدید فشار در جریان مذاکرات برجام ارزیابی می‌کردند.
عقب‌نشینی عربستان در مقابل ایران
اما اعضای اوپک برای نخستین بار از سال ۲۰۰۸ در نشست نوامبر ۲۰۱۶ خود در وین بر سر کاهش صادرات نفت به توافق رسیدند. در عین حال، عربستان پذیرفت که ایران ضمن مستثنی شدن از شمول این توافق، تولید روزانه خود را تا ۳.۷۹۷ میلیون بشکه و همتراز تولید این کشور پیش از آغاز تحریم‌های بین‌المللی افزایش دهد. همچنین عربستان در نهایت پذیرفت تا تولید روزانه خود را از ۱۰.۵۴ میلیون بشکه به ۱۰ میلیون و ۶۰ هزار بشکه کاهش دهد.
هر چند متوسط قیمت جهانی نفت در سال ۲۰۱۷ تا ۴۳ دلار کاهش یافت ولی این نرخ از ژوئیه سال ۲۰۱۷ سیر صعودی به خود گرفت و در آستانه خروج آمریکا از برجام و تحریم مجدد نفت ایران به آستانه ۸۰ دلار صعود کرد.
چشم‌انداز افزایش دوباره تولید و صادرات ایران
دولت ایران امیدوار است بتواند در صورت لغو دوباره تحریم‌ها متوسط صادرات روزانه نفت خود را از ۱ تا ۱.۲ میلیون بشکه فعلی به ۲.۳ میلیون بشکه در سال جاری خورشیدی برساند و جهش اولیه این صادرات را ظرف ۳ ماه محقق کند. افزایش بیش از ۱۰۰ درصدی صادرات نفت ایران حتی با وجود کاهش قیمت جهانی نفت از ۶۵ دلار فعلی به ۴۰ دلار نیز موجب رشد درآمدهای ارزی این کشور خواهد شد.
اما نرخ مطلوب ذینفعان اصلی اپک پلاس از جمله روسیه و عربستان سعودی به دلیل رکود و کسری بودجه حاصل از شیوع ویروس کرونا حدود ۶۰ دلار است و عراق نیز که با کسری بودجه جدی و رشد بدهی‌های خارجی مواجه است، نگران افت قیمت نفت است. همچنین آمریکا نیز که در حال حاضر روزانه حدود ۱۱ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند، گذشته از این که برای حفظ سطح تولید نفت شیل خود به قیمت‌های بالای ۵۰ دلار نفت نیازمند است، طی دوره خروج ایران از بازار موفق شده در بازار نفت کره‌جنوبی، ژاپن و هند نفوذ کند.
رقیب دیگر ایران، ونزوئلا نیز ضمن تلاش برای افزایش تولید، صادرات خود را به مشتری سنتی ایران یعنی هند افزایش داده است.
بنابراین برخی تحلیلگران بازار نفت، معتقدند که توافق احتمالی برای رفع تحریم نفتی ایران در شرایط فعلی بازار نفت می‌تواند توافقی گام به گام و با رفع محدودیت خرید برخی مشتریان آسیایی و اروپایی ایران باشد اما در مقابل عده‌ای دیگر از تحلیلگران بر این باورند که حتی در صورت ورود بدون محدودیت ایران به بازار، رشد ۱ میلیون بشکه‌ای عرضه این کشور در صورت تداوم رونق اقتصادی در جهان و افزایش تقاضا، تاثیر نگران کننده‌ای بر معادلات بازار نخواهد داشت و چشم‌انداز بازار نفت کاملا با سال ۲۰۱۶ متفاوت است.
