به گزارش اقتصاد انرژی به نقل از بازار
روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق در ابعاد امنیتی، سیاسی و منطقه‌ای به هم تنیده شده و روابط اقتصادی و تجاری از جمله زمینه‌هایی است که دو کشور همسایه را به هم نزدیک می‌کند.
عراق پس از سرنگونی صدام حسین با حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳، به مهمترین شریک تجاری ایران تبدیل شد و از آن زمان به بعد حجم مبادلات تجاری سالانه ایران و عراق را افزایش داده است. صادرات به عراق در سال‌های اخیر و حتی زیر سایه سنگین تحریم‌های بانکی کشور همواره در جریان بوده است. صادرات ایران به این کشور مسلمان و همسایه غربی خود، به دلیل نیاز شدید عراق به زیرساخت ها و محصولات مصرفی هر روز مورد توجه تعداد بیشتری از تجار کشورمان قرار می‌گیرد.
آخرین وضعیت صادرات ایران به عراق
روابط تجاری در سال‌های اخیر بسیار بهبود یافته است، در مارس ۲۰۱۰، عراق اعلام کرد که قصد ایجاد یک منطقه آزاد تجاری در نزدیکی بصره، دومین شهر بزرگ و بزرگترین بندر عراق را دارد. آمارهای اقتصادی نشان می‌دهد که صادرات ایران به عراق به طور مستمر طی ۱۰ سال گذشته افزایش یافته است، به خصوص که مشخصه کالاهای ایرانی قیمت پایین‌تر نسبت به کالاهای چینی است. صادرات غیرنفتی ایران به عراق به دلیل پایین بودن هزینه‌های حمل و نقل جاده‌ای از ایران در سال ۲۰۰۸ حدود ۲.۸ میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۹ به حدود ۹ میلیارد دلار رسیده است. براساس داده‌های منتشر شده، گاز طبیعی، میلگرد، گوجه فرنگی، شمش آهن، خوراک دام و طیور، پلی اتیلن، کلینکر، شیر خشک و مواد پلاستیکی بیشترین رشد صادرات به عراق را طی سه ماهه ابتدای سال ۱۴۰۲ دارند.
از سوی دیگر، پس از یک دوره طولانی ناامنی، عراق به دلیل کاهش نسبی عملیات تروریستی وارد مرحله جدیدی شده است. البته در سال‌های اخیر رشد اقتصادی این کشور روندئ نزولی به خود گرفت، این کاهش متاثر از جنگ‌های فراوان، آسیب به زیرساخت‌ها، زوال صنایع سنتی و تحریم‌های بین‌المللی بود.
ادامه رشد حجم تولید عراق، انتظار برای رشد مثبت صادرات نفت خام، رشد جمعیت، نیاز روزافزون به مصالح ساختمانی و کالاهای مختلف، تلاش‌های صنعتی‌سازی و حمایت دولت از سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی در این کشور، همگی از موارد بسیار مهمی هستند که شرایط بسیار جذابی برای عراق به عنوان یکی از مراکز مهم تقاضا در جهان را ایجاد می‌کند.
روابط تجاری ایران و عراق در کوتاه و بلند مدت یک رابطه استراتژیک است و حجم معاملات تجاری ایران و عراق می تواند به ۲۰ میلیارد دلار برسد و بعضا گفته میشود امکان افزایش آن تا ۳۰ میلیارد دلار هست ضمن اینکه این حرف شعار نیست و کاملا دست یافتنی است
براساس گزارش گمرک ایران، عمده‌ترین مقاصد کالاهای صادراتی ایران در ۵ ماه نخست سال عبارتند از چین با ۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار، عراق با ۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار، امارات متحده عربی با ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار, ترکیه با ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار و هند با ۸۴۵ میلیون دلار ۵ کشور عمده مقصد کالای صادراتی ایران بودند. بنابراین عراق دومین کشور در مقاصد صادراتی ایران بوده که قطعا ظرفیت افزایش به ارقام بالاتر نیز وجود دارد.
یحیی آل اسحاق، رییس اتاق بازرگانی مشترک دو کشور، درمورد راهکارهای توسعه پایدار تجارت ایران و عراق در افق ۲۰۲۵ گفت: روابط تجاری ایران و عراق در کوتاه و بلند مدت یک رابطه استراتژیک است و حجم معاملات تجاری ایران و عراق می تواند به ۲۰ میلیارد دلار برسد و بعضا گفته میشود امکان افزایش آن تا ۳۰ میلیارد دلار هست ضمن اینکه این حرف شعار نیست و کاملا دست یافتنی است.
استان‌های جنوبی عراق برای بازرگانان ایرانی که به دنبال مسیرهای مطمئن برای صادرات هستند، جذاب‌تر شده اند. پیشرفت دولت اسلامی در شمال و مرکز عراق در سال‌های گذشته، مانع از تجارت بین ترکیه و جنوب عراق شد و تقاضا برای کالاهای ایرانی را به عنوان جایگزین افزایش داد. از آنجایی که تجارت ایران مسیرهای شمالی را از طریق اقلیم کردستان عراق در اولویت قرار داده بود، ظرفیت حمل و نقل جاده‌ای و ذخیره سازی در جنوب عراق که عمدتاً شیعه هستند، به اندازه کافی توسعه نیافته است که بتواند تمام صادرات غیرنفتی ایران ارسال کند.
کالاهای مبادله شده از طریق پاسگاه شلمچه بین بصره و خوزستان از ۶.۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۴ به یک میلیارد دلار رسیده است. بنابراین، سیاست گذاران ایران تنوع مسیرهای حمل و نقل جاده‌ای را از شمال غرب برای کاهش خطرات امنیتی و گسترش بازار خود در جنوب عراق در اولویت قرار می‌دهند.
علاوه بر این، پیمانکاران ایرانی نسبت به فرصت‌های بالقوه خود برای پیگیری پروژه‌ها در عراق آینده خوش بین هستند. مقامات عرلقی در دو سال گذشته نشانه مثبتی برای تولیدکنندگان و پیمانکاران ایرانی می‌فرستند مبنی بر اینکه تهران در طرح‌های بازسازی کشور پس از جنگ سهم خواهد داشت. با این حال، صادرات ایران به عراق و بزرگی سهم ایران در روند بازسازی به ساختارهای سیاسی اردوگاه شیعیان در عراق بستگی دارد.
همچنین، اقدامات تجاری محافظه‌کارانه (موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای) مانند افزایش تعرفه بر واردات منتخب ایران بر این روند تاثیرگذار است. بطوریکه در برخی سال‌ها، افزایش سه برابری موانع تعرفه‌ای بر برخی از واردات، به ویژه مصالح ساختمانی، باعث کاهش صادرات کلی ایران به عراق شد.
تزلزل ظرفیت‌های صنعتی در عراق و سوریه، اقتصاد غیرنفتی و بخش‌های صادراتی ایران را برای غلبه بر مشکل بیکاری حل‌نشده‌اش تقویت می‌کند. در میان آشفتگی، منافع تجاری همچنان نقش مهمی در شکل‌دهی روابط سیاسی و امنیتی ایران با همسایه غربی خود به ویژه عراق خواهد داشت
چنین اقداماتی به ویژه بر تجارت سیمان تأثیر گذاشته است. بغداد در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۵ دو فرمان اجرایی برای توقف واردات سیمان (به غیر از موارد استثنایی) برای حمایت از تولید داخلی صادر کرد. اگرچه به احتمال زیاد دستورات به طور دقیق اجرا نشده است. در بحبوحه رکود بخش مسکن ایران، تقاضای داخلی ضعیفی برای سیمان وجود دارد و تولیدکنندگان به شدت به بازار عراق متکی هستند که ممنوعیت واردات سیمان آن به معنای کاهش ۲۰ درصدی صادرات سیمان ایران در برخی سال‌ها بود.
در مجموع، یک عراق باثبات ایران را قادر سازد تا اهرم اقتصادی بیشتری را نه تنها در عراق بلکه حتی در سوریه پس از جنگ از طریق مسیرهای حمل و نقل جاده‌ای امن تر و متنوع‌تر به دست آورد. تزلزل ظرفیت‌های صنعتی در عراق و سوریه، اقتصاد غیرنفتی و بخش‌های صادراتی ایران را برای غلبه بر مشکل بیکاری حل‌نشده‌اش تقویت می‌کند. در میان آشفتگی، منافع تجاری همچنان نقش مهمی در شکل‌دهی روابط سیاسی و امنیتی ایران با همسایه غربی خود به ویژه عراق خواهد داشت.
تهاتر نفت و گاز
عراق برق و گاز از ایران وارد می‌کند که در مجموع بین یک‌سوم تا ۴۰ درصد انرژی آن را پوشش می‌دهد، به ویژه در ماه‌های گرم تابستان که دما به ۵۰ درجه می رسد. اما در سال‌های اخیر، عراق برای پرداخت این واردات با مشکل مواجه بوده که بدهی ایران را به ۱۱ میلیارد یورو رساند. عراق تلاش می‌کند تا این بدهی‌ها را کاهش دهد، اما تحریم‌های آمریکا به ایران اجازه نمی‌داد که منابع مالی، به ویژه دلار آمریکا را به دست آورد. پیش بینی میشود قیمت نفت عراق برای صادرات به ایران با قیمت بازار جهانی ارزیابی شود. اگر این اتفاق بیفتد، ایران نمی‌توانست نفت عراق را به دنیا، به ویژه به چین بفروشد. البته برخی از زیان‌های احتمالی را می‌توان با استفاده از این منابع برای اهداف صنعتی داخلی جبران کرد.
مبادله نفت خام و گاز طبیعی دو کشور را قادر می‌سازد تا نیازهای انرژی خود را به نحو احسن برآورده کنند و منجر به کاهش هزینه در واردات و صادرات انرژی شود. دولت عراق می‌تواند نفت خام را از میادین کرکوک و نینوا به ایران صادر کند،
یکی از گزینه‌های عراق برای صادرات نفت، انتقال آن از اقلیم کردستان عراق است، جایی که بخش عمده‌ای از تولید ۴۵۰ هزار بشکه در روز این منطقه، امکان صادرات فراهم نبود. زیرا اختلاف حقوقی باعث شد ترکیه خط لوله انتقال نفت اقلیم کردستان عراق به بندر جیهان در دریای مدیترانه را مسدود کند. انتقال نفت عراق به ایران می‌تواند به آن کمک کند تا برخی از مشکلات داخلی خود را کاهش دهد، روابط خود را با بغداد مستحکم و البته رابطه تهران و اردبیل را ترمیم کند.
مبادله نفت خام و گاز طبیعی دو کشور را قادر می‌سازد تا نیازهای انرژی خود را به نحو احسن برآورده کنند و منجر به کاهش هزینه در واردات و صادرات انرژی شود. دولت عراق می‌تواند نفت خام را از میادین کرکوک و نینوا به ایران صادر کند، ترکیه با امتناع از صادرات نفت از خط جیهان-ترکیه در راستای کسب امتیاز مضاعف است که با صادرات آن به ایران، عراق کنترل میادین شمالی را نیز تضمین می‌کند.
با وجود نیاز عراق به ۴۰ هزار مگاوات، به طرق مختلف و با استفاده از ۱۰۹ نیروگاه گازی، حرارتی و برق آبی برای تولید ۲۲۶۸۰ مگاوات طی سال‌های ۲۰۲۲-۲۰۲۳ برق اقدام کرد. بغداد برای تولید برق به شدت به نیروگاه‌های گاز متکی است، زیرا این کشور دارای ۲۶ نیروگاه گازی است
