اهداف عراق و ترکمنستان از توافق گازی

به گزارش اقتصاد انرژی به نقل از بازار

روز جمعه ۶ اکتبر ۲۰۲۳، وزارت برق عراق تفاهم نامه‌ای با ترکمنستان برای تامین مقادیری گاز طبیعی در راستای تامین نیازهای ایستگاه‌های تولید برق جهت افزایش قابلیت اطمینان سیستم برق و تنوع بخشیدن به منابع گاز و انرژی آن امضا کرد.

به باور کارشناسان، با این اقدام عراق گام مهمی در جهت تنوع بخشیدن به عرضه گاز برداشت. طی سه سال گذشته، عراق با چالش‌های متعددی برای واردات گاز ایران مواجه بوده است، زیرا با ناتوانی بغداد در پرداخت بدهی‌های خود به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه تهران، عرضه گاز ایران به سطح پایینی کاهش یافت.

متنوع‌سازی منابع بغداد

پیش از امضای این یادداشت‌تفاهم، چندین دور مذاکره برای بررسی مسائل فنی و لجستیکی، کمیت و مشخصات و سازوکار عرضه با حضور تعدادی از مسئولان وزارتخانه‌های نفت و برق برگزار شد. وزیر برق عراق گفت: این تفاهم نامه اولین ابتکاری برای باز کردن افق همکاری‌های دوجانبه و تبادل تجربیات بین دو کشور است و راهکاری برای جلوگیری از کاهش عرضه گاز ایران و در نتیجه تثبیت سیستم خواهد بود. دولت مدتی است که برای بهره برداری و سرمایه گذاری در میادین ملی گاز در محدوده زمانی مشخص، تلاش می‌کند و در عین حال برنامه‌های بلندپروازانه‌ای را برای تکمیل پروژه‌های اتصال برق، ایجاد نیروگاه‌های انرژی خورشیدی و نصب سیکل‌های ترکیبی برای کاهش وابستگی به سوخت ادامه می‌دهد.

در همین راستا، دولت بغداد اخیرا کمیته مشترکی از وزارتخانه‌های نفت و برق برای بحث در مورد واردات گاز از قطر و ترکمنستان تشکیل داد که در ماه اوت گذشته از عشق آباد بازدید کرد و برای واردات گاز ترکمنستان به توافقاتی دست یافت. از سوی دیگر، حیان عبدالغنی معاون نخست وزیر در امور انرژی و وزیر نفت با ابراز آرزوی کشورش برای تقویت همکاری با ترکمنستان در زمینه نفت و انرژی، از شرکت‌ها خواست در فرصت‌های سرمایه گذاری امیدوارکننده در عراق مشارکت کنند.حیان با بیان اینکه در این دیدار درباره گسترش افق‌های همکاری مشترک در بخش نفت و انرژی بحث و تبادل نظر شد و بغداد و عشق آباد دارای ظرفیت‌های زیادی در این زمینه هستند، بر اهمیت همکاری در زمینه گازرسانی به نیروگاه های برق اشاره کرد.

گاز در عراق به دلیل مشکلات مزمن برق این کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا قطعی برق به ویژه در ماه‌های تابستان گسترش می‌یابد و بغداد برای تامین گاز و برق به تهران وابسته است، زیرا حدود ۴۰ درصد انرژی از گاز ایران و واردات برق تامین می‌شود

مقصد بابایف وزیر امور گاز ترکمنستان نیز با ابراز خوشحالی از همکاری‌های دوجانبه بین دو کشور، امضای تفاهم نامه گازرسانی به عراق را آغازی برای افزایش چشم انداز همکاری‌های دوجانبه بین دو کشور عنوان کرد. آگوست گذشته، دو کشور پس از مذاکرات هیاتی از وزارت نفت و مقامات ترکمنستان در عشق آباد اعلام کردند که به توافق اولیه دست یافته‌اند.

بغداد به شدت به تامین گاز از ایران همسایه متکی است، بطوریکه در سال ۲۰۲۲ بیش از ۹ میلیارد متر مکعب گاز وارد کرده است. گاز در عراق به دلیل مشکلات مزمن برق این کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا قطعی برق به ویژه در ماه‌های تابستان گسترش می‌یابد و بغداد برای تامین گاز و برق به تهران وابسته است، زیرا حدود ۴۰ درصد انرژی از گاز ایران و واردات برق تامین می‌شود. از سوی دیگر، ترکمنستان دارای چهارمین ذخایر بزرگ گاز در جهان است، اما برنامه‌های این کشور برای صادرات گاز با مشکلاتی مواجه است. ترکمن‌ها به دنبال افزایش صادرات گاز خود به ویژه به اروپا بوده که به دنبال یافتن منابع جایگزین برای گاز روسیه است.

اهمیت راهبردی برای ترکمن‌ها

حمله روسیه به اوکراین در سال گذشته بازارهای جهانی انرژی را به گونه‌ای متزلزل کرده که هنوز به طور کامل درک نشده است. وابستگی اروپا به نفت و گاز روسیه باعث شد تا کشورهای سراسر این قاره در تلاش برای یافتن جایگزین‌های مناسب باشند. در این راستا، گاز طبیعی مایع از منطقه خلیج فارس و ایالات متحده نقش کلیدی در کمک به اروپا برای دور شدن از روسیه برای نیازهای انرژی خود ایفا کرده است.

منطقه خزر نیز اهمیت فزاینده‌ای برای امنیت انرژی اروپا پیدا کرده است. طی چند ماه پس از حمله روسیه، باکو و اتحادیه اروپا توافقنامه‌ای امضا کردند که منجر به دو برابر شدن صادرات گاز آذربایجان به اروپا تا سال ۲۰۲۷ می‌شود. در نتیجه دور شدن اروپا از انرژی روسیه، پکن از نفت و گاز روسیه سود زیادی برده است. هرچند آذربایجان نقش مهمی در امنیت انرژی اروپا ایفا کرده است، در آن سوی دریای خزر، کشور آسیای مرکزی ترکمنستان نیز تحرکاتی را در بخش انرژی انجام داده است.

ترکمنستان دارای چهارمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان است، اما این کشور تلاش چندانی برای یافتن راه‌هایی برای صادرات این منبع فراوان به جهان خارج انجام نداده است. برای سال‌ها، بازار اصلی صادرات آن روسیه بود. این موضوع حدود یک دهه پیش تغییر کرد، زیرا چین پس از ساخت یک سیستم خط لوله بزرگ با بودجه پکن به مقصد برتر تبدیل شد. در سال‌های اخیر میزان کمتری گاز ترکمنستان به ایران و ازبکستان صادر شده است. با این حال، دولت ترکمنستان تمایلی به جستجوی بازارهای جدید برای گاز طبیعی خود و جذب سرمایه گذاری خارجی مورد نیاز برای تقویت بخش انرژی نداشته است.

عراق سال‌ها به واردات گاز طبیعی، عمدتاً از ایران وابسته بوده است. اما با توجه به اینکه تحریم‌های بین المللی ادامه این واردات را دشوارتر می‌کند، بغداد امیدوار است جایگزین مناسبی با ترکمنستان پیدا کند. جزئیات این توافق به طور عمومی مشخص نیست، اما تنها ظاهر چنین توافقی بین بغداد و عشق آباد نشان دهنده فصل جدید مهمی در نقش ترکمنستان در امنیت انرژی منطقه است

سه نشانه اخیر نشان می‌دهد همه چیز به آرامی شروع به تغییر کرده است. نخست، هفته گذشته توافقی بین ترکمنستان و دولت عراق منعقد شد که می‌تواند منجر به خرید گاز ترکمنستان توسط عراق برای اولین بار در تاریخ شود. بازار نفت عراق به خوبی توسعه یافته است، اما نمی‌توان در مورد بخش گاز طبیعی آن چنین گفت. اگرچه تصور می‌شود عراق دوازدهمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان را دارد، اما عدم سرمایه‌گذاری در این بخش طی سال‌ها باعث شد که فرصت‌های کمی برای بغداد برای استفاده از این منبع وجود دارد.

در واقع، عراق سال‌ها به واردات گاز طبیعی، عمدتاً از ایران وابسته بوده است. اما با توجه به اینکه تحریم‌های بین المللی ادامه این واردات را دشوارتر می‌کند، بغداد امیدوار است جایگزین مناسبی با ترکمنستان پیدا کند. جزئیات این توافق به طور عمومی مشخص نیست، اما تنها ظاهر چنین توافقی بین بغداد و عشق آباد نشان دهنده فصل جدید مهمی در نقش ترکمنستان در امنیت انرژی منطقه است.

دوم، اخیرا مجارستان و ترکمنستان یک توافقنامه در مورد صادرات گاز ترکمنستان به بازارهای مجارستان در آینده را امضا کردند. در بتدا، احتمالا عجیب به نظر برسد که مجارستان، خارج از همه کشورهای اروپایی، چنین قراردادی را امضا کرده است. با این حال، با بررسی دقیق‌تر، کاملا منطقی است. در سال‌های اخیر، مجارستان به دلیل پیوندهای تاریخی و فرهنگی مختلف، تعامل خود را با جهان ترک افزایش داده است. در سال ۲۰۱۸ حتی به عنوان ناظر در سازمان کشورهای ترک تبدیل شد. ترکمنستان نیز عضو ناظر این سازمان است و انتظار می‌رود در آینده نزدیک به عضویت کامل OTS درآید. مجارستان همچنین یکی از معدود کشورهای اروپایی است که با وجود جنگ در اوکراین به واردات گاز روسیه ادامه می‌دهد. بنابراین بدون شک بوداپست مشتاق یافتن منبع بهتر گاز است.

در نهایت، تحولات مثبتی در مورد احداث احتمالی خط لوله گاز ترانس خزر که سواحل شرقی خزر را به ساحل غربی آن متصل می‌کند، رخ داده است. این مسیر، به گاز مورد نیاز ترکمنستان اجازه می‌دهد تا وارد سیستم خط لوله گاز کریدور جنوبی شود که آذربایجان را به بازارهای اروپایی متصل می‌کند. با فناوری فعلی، تنها راه سودآور برای انتقال گاز طبیعی از دریای خزر، خط لوله است. استفاده از تانکرهای LNG برای چنین مسافت کوتاهی بسیار پرهزینه خواهد بود.

البته، روسیه و ایران له دلیل پیامدهای این خط در رقابت بازار، مخالف ساخت چنین خط لوله‌ای هستند. آذربایجان در سال‌های اخیر به دلیل اعتماد روزافزون خود در صحنه جهانی، تمایل و اشتیاق بیشتری برای ساخت خط لوله نشان داده است. تا همین اواخر، ترکمنستان نیز تمایلی به خط ترانس خزر نداشت اما در ماه جولای، وزارت امور خارجه ترکمنستان با صدور بیانیه‌ای عمومی غافلگیرکننده از «اجرای پروژه خط لوله ترانس خزر» حمایت کرد. اگر خط لوله ترانس خزر محقق شود، می‌تواند در بحث امنیت انرژی اروپا، بازی را تغییر دهد.

هنوز مشخص نیست چه دلیلی عشق آباد را برای ایجاد این تغییرات جزئی، اما دلگرم کننده در سیاست جهانی انرژی خود تحریک می‌کند. یک دلیل می‌تواند این باشد که وضعیت وخیم اقتصادی کشور عامل اصلی فشارهای اخیر برای افزایش صادرات گاز است. از همین روی، سردار بردی محمدوف، رهبر نسبتاً جدید و جوان ترکمنستان، بالاخره تصمیم گرفته که رویکرد جدیدی اتخاذ کند. با تقاضای جهانی برای گاز طبیعی بالا و با چنین ذخایر بزرگ گاز، ترکمنستان در صورت ورود به بازارهای صادراتی جدید می‌تواند درآمد بسیاری ایجاد کند. این رویکرد جدید همچنین می‌تواند موجب کاهش نفوذ روسیه در منطقه به دلیل درگیری اوکراین باشد. اکنون، رهبران آسیای مرکزی اعتماد به نفس بیشتری برای دنبال کردن سیاست های مستقل از مسکو از خود نشان می دهند

در مجموع، در حالیکه برخی باور دارند که بازنده بزرگ طرح صادرات گاز ترکمنستان به عراق، ایران بوده و نکته جالب اینکه روی نقشه، تنها مسیر ممکن برای اجرای این طرح نیز از مسیر ایران است! فیروز دولت‌آبادی، سفیر سابق ایران در ترکیه، درباره امکان اجرای پروژه صادرات گاز ترکمنستان به عراق غیر از مسیر ایران اظهار داشت: واقع امر اینکه ترکمنستان برای صادرات گاز به عراق مسیری غیر از ایران ندارد، اکنون تمام خطوط در ایران موجود است و ترکمنستان می‌تواند از نقطه‌ای که ما خودمان به کشور عراق گاز ارسال می‌کنیم، گاز خود را به عراق تحویل دهد. یعنی از لحاظ تکنیکی هیچ محدویتی وجود ندارد و موضوع اینکه ایران چقدر هزینه انتقال درخواست کند و چه حجمی را اجازه عبور دهد و اینکه آیا اجازه می‌دهد یک رقیب برای صادرات در بازار عراق بتراشد و مجوز صادرات صادر شود، باید مورد بررسی قرار گیرد.