به گزارش اقتصاد انرژی به نقل از بازار
بعد از حدود ۶ سال مذاکره اولین توافق نامه تجارت آزاد ایران با ۵ کشور اوراسیا در آستانه وقوع است. مذاکرات به اتمام رسیده و ۵ کشور بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان برای ایجاد تجارت آزاد با ایران توافق دارند. بر اساس آخرین گمانه زنی ها قرار است ایران تا پایان سال جاری میلادی به عضویت دایم اوراسیا درآید، بلوک اقتصادی که قرار است با محوریت شرق گرایی خود و کاهش استفاده از دلار در تبادلات مالی راهگشای شرایط اقتصادی دشوار ایران در بحبوحه تحریم ها باشد.
به عقیده کارشناسان اقتصادی، اتحادیه اوراسیا از جمله اتحادیه های اقتصادی است که در زمینه های منطقه گرایی و تجاری و مالی پیشرفت های قابل ملاحظه ای را تجربه کرده است و از این رو همگرایی های اقتصادی ایران با روسیه که موتور پیشران این اتحادیه است، می تواند پنجره ای برای کاهش فشارهای اقتصادی و بهبود وضعیت اقتصادی ایران باشد.
در حال حاضر حجم تجارت ایران با اتحادیه اوراسیا رقم قابل ملاحظه ای نیست و نیم درصد از تجارت کل این اتحادیه را تشکیل می دهد و این در حالی است که اوراسیا یکی از مهم ترین اتحادیه های اقتصادی در همسایگی ایران است که کشورهای عضو آن دارای نقاط مشترک فرهنگی و سیاسی با ایران هستند. از سوی دیگر با توجه به واقعیت های فعلی کشور، توسعه تجارت با کشورها و اتحادیه های مختلف اقتصادی به منظور دستیابی به رشد و توسعه یک ضرورت است و می تواند باعث کاهش فشار تحریمی غرب شود.
در همین راستا، چندی پیش خبرگزاری رسمی بلاروس از نهایی شدن تهیه پیش نویس توافق نامه تجارت آزاد میان ایران و اوراسیا و امضای آن تا پایان سال میلادی خبر داده است. بر این اساس، کار تهیه پیش نویس این موافقت نامه میان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران تکمیل شده است.
آبان ۱۳۹۸ موافقت نامه موقت تشکیل منطقه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا امضا شد. این موافقت نامه شامل کاهش تعرفه‌های ۸۶۰ قلم کالا بین طرفین بود. با امضای موافقت نامه تجارت آزاد میان دو طرف تمامی ۸۶۰ قلم کالا به استثنای لیست منفی شامل تعرفه صفر درصد خواهند شد و به این ترتیب موانع تعرفه‌ای تجارت فی مابین رفع خواهد شد و تجارت بین ایران و پنج کشور عضو اتحادیه تسهیل می شود. البته از اردیبهشت ۱۴۰۰ به دنبال تعدیل دریافت کنندگان تعرفه‌های ترجیحی از سوی اتحادیه اوراسیا، رقبای ایران نیز حذف شدند و فرصت طلایی برای ایران فراهم شده است.
اخیرا معاون سازمان توسعه تجارت ایران گفته است که تلاش شده عمده کالاهایی که در لیست تجارت آزاد قرار می‌گیرند کالاهایی باشند که در آنها مزیت رقابتی داریم یا کالاهایی که نیاز اساسی در کشور به واردات آن وجود دارد.
با امضا سند همکاری تجارت آزاد ایران و اوراسیا تعرفه کالاهای وارداتی بین کشورها صفر میشود که سبب ساز جهشی بزرگی در صادرات کشور خواهد بود و به این ترتیب از ۱۰۰ درصد کالاهای تجاری ایران با این اتحادیه ۸۷ درصد در لیست تجارت آزاد با تعرفه صفر قرار می‌گیرد. البته لازم به ذکر است که برخی کالاهای ممنوعه وارداتی مانند برخی محصولات کشاورزی و صنایع نساجی در فهرست تجارت آزاد با تعرفه آزاد قرار نمی‌گیرد و کالاهایی مانند خودرو با همان تعرفه‌ای که برای آن تعیین شده وارد می شود.
پیش از این، آلکسی اورچوک معاون نخست وزیر روسیه ۲۹ اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ در حاشیه چهاردهمین مجمع اقتصادی بین المللی «روسیه – جهان اسلام: کازان فوروم» اعلام کرده بود: اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) ممکن است زودتر از سایر کشورها به توافق بر سر تجارت آزاد با ایران دست یابد. وی در پاسخ به این سوال که اتحادیه اوراسیا با کدام کشورها به توافق برای تجارت آزاد نزدیکتر است، گفت: ما به توافق با ایران نزدیکتریم.
گرایش قوی بلوک اقتصادی اوراسیا به دلارزدایی و روی آوردن به ارزهای ملی نقطه قوت بزرگی برای ایران به شمار می آید که در حال حاضر با بحران ارز و مسایلی همچون عدم عضویت در سوئیفت و FATF مواجه است و به زودی به عضویت این بلوک اقتصادی در می آید
اما گرایش قوی این بلوک اقتصادی به دلارزدایی و روی آوردن به ارزهای ملی نقطه قوتی برای ایران به شمار می آید که در حال حاضر با بحران ارز و مسایلی همچون عدم عضویت در سوئیفت و FATF مواجه است. در همین راستا شهریور ماه سال جاری سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه گفته است: در سال ۲۰۲۳ حجم مبادلات تجاری اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ارزهای ملی ۹۰ درصد خواهد بود و هیچ یک از ارزهای به اصطلاح ذخیره یورو، ین و دلار قابل اعتماد نیستند. بر اساس اظهارات لاوروف، سال گذشته ۷۶ درصد از مبادلات متقابل و تسویه حساب‌های متقابل بین کشورهای اوراسیا با ارزهای ملی انجام شد و امسال ۹۰ درصد پیش‌بینی میشود.
حجم تبادلات تجاری ایران و اوراسیا و انتفاع مالی از عضویت در اتحادیه
بر اساس آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی، حجم تجارت ایران با کشورهای عضو اوراسیا در هفت ماه نخست سال جاری حدود ۸ میلیون تن به ارزش ۴.۲ میلیارد دلار بوده است و میزان صادرات ایران به اعضای اتحادیه اقتصادی نیز به بیش از نهصد میلیون دلار رسیده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش ۲۲ درصدی داشته است.
طبق آمارها سال ۱۴۰۱ حدود ۳.۳ میلیارد دلار حجم کل مبادلات ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا بود که در این میان سهم صادرات ۱.۵ میلیارد دلار و سهم واردات ۱.۷ میلیارد دلار بوده است.
حجم صادرات ایران به اوراسیا در سال پیش از آن نیز یک میلیارد و ۱۶۵ میلیون دلاری بوده است و میزان مبادلات تجاری دو طرف جانبه نیز ۵.۶ میلیارد دلار برآورد شده است. به این ترتیب در سال
۹۹ نیز حجم تجارت ایران و این بلوک اقتصادی حدود ۳.۴ میلیارد دلار بوده است که سهم صادرات ایران از این مبلغ ۱ میلیارد و ۴۲ میلیون دلار بوده است.بر اساس معاهده اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کشورهای عضو آن قصد دارند تا سال ۲۰۲۵ یک بازار مالی مشترک در بخش‌های بانکی، بیمه و سهام به‌همراه یک «نظام مالی فراملی» در قزاقستان مستقر کنند و با توجه به تحریم روسیه از سوی آمریکا و برخی کشورهای اروپایی، حالا در سیاست های پولی بین‌المللی اعضای این اتحادیه با ایران همسویی برای خنثی‌سازی تحریم ها به‌وجود آمده است.
اقتصاددانان هموار تاکید داشته اند موافقت نامه های تجارت ترجیحی به‌عنوان ملایم ترین هم پیوندی اقتصادی می تواند نقش اساسی در خلق تجارت و افزایش رفاه کشورهای عضو داشته و انعقاد آن با شرکای عمده تجاری منجر به حفظ و تعمیق تجارت فعلی و توسعه و گسترش تجارت می شود.
نگاهی به ترکیب کالاهای صادراتی ایران به این کشورها نشان می‌دهد عمده کالاهای صادراتی کشور به اتحادیه اوراسیا کالاهای با ارزش افزوده بالا است. به این معنا که نسبت به کشورهای دیگر که ایران عمدتا تامین کننده مواد خام و مواد اولیه است عمده محصولات ایرانی صادراتی به اوراسیا کالاهای لوکس، صنایع غذایی و محصولات صنعتی است. در حال حاضر بیش از ۶۰ درصد صادرات ایران به این کشورها، محصولات صنعتی است. انواع کاتالیست‌ها، تجهیزات پزشکی، توربین‌ها و تجهیزات صنعتی، لوازم خانگی و قطعات خودرو ازجمله بخش‌های صنعتی ایران است که به کشورهای اوراسیا صادر میشود.
عمده واردات ایران از کشورهای عضو اوراسیا نهاده‌های تولید، کالاهای اساسی، چوب و آهن‌آلات و اقلامی از این دست است که به این ترتیب کاهش یا حذف تعرفه وارداتی آن ها سبب انتفاع بنگاه های اقتصادی کشور خواهد بود. همچنین به واسطه تنش آبی ایران، واردات کالاهای آب بر مثل نهاده های دامی، تبعات ناشی از خشکسالی را جبران می کند
افزون بر این، عمده واردات ایران از این کشوره نهاده‌های تولید، کالاهای اساسی، چوب و آهن‌آلات و اقلامی از این دست است که به این ترتیب کاهش یا حذف تعرفه وارداتی آن ها سبب انتفاع بنگاه های اقتصادی کشور خواهد بود. همچنین به واسطه تنش آبی ایران، واردات کالاهای آب بر مثل نهاده های دامی، تبعات ناشی از خشکسالی را جبران می کند.
ایران سالانه ۱۷ میلیارد دلار واردات کالاهای اساسی و نهاده‌های دامی است دارد که بخشی قابل توجهی از این اقلام شامل گندم، جو و ذرت، کنجاله سویا و روغن و دانه‌های روغنی است و از ۱۰ میلیون تن اقلام این حوزه می‌توان تقریبا حدود سه میلیون تن از آن را از اتحادیه اوراسیا با تعرفه صفر وارد کرد که امتیاز بزرگی برای تامین نیاز داخلی کشور به حساب می آید.
توافق تجارت آزاد ایران و اوراسیا علاوه بر تسهیل سطح رقابت و ایجاد بازاری مناسب و کم رقیب برای ایران، در حوزه هایی همچون لجستیک و گمرکات نیز منجر به توسعه زیرساخت‌ها از طریق سرمایه‌گذاری مشترک خواهد شد. به عبارتی، علاوه‌بر توسعه تجارت، ظرفیت کشتیرانی طرفین و ازجمله توسعه ظرفیت کشتیرانی ایران می‌تواند یکی دیگر از دستاوردهای این موافقتنامه تجارت ترجیحی بین ایران و اوراسیا باشد.
چالش های گسترش تجارت با اوراسیا
به عقیده صاحب نظران اقتصادی، موانع پیش روی گسترش تعاملات اقتصادی ایران و اوراسیا فراتر از مباحث تعرفه ای بوده است که عمدتا شامل مشکلات ناشی از تحریم های گسترده از جمله تحریم های بانکی، حمل و نقل و لجستیک (ترانزیتی و دریایی)، فقدان زیر ساخت لازم در حوزه های مالی و تجاری، نبود رویه های تجاری صحیح در ایران و عدم عضویت کشور در سازمان تجارت جهانی است.
به علاوه، بالا بودن عوارض حمل و نقل، اختلافات در حوزه های ترانزیت و حمل و نقل بین کشورهای منطقه، بی نظمی در حرکت کشتی ها بخشی دیگر از موانع پیش‌روی گسترش مبادلات است.
اوراسیا را می توان بازاری بزرگ برای ایران دانست، ایران عمدتا وارد کننده مواد اولیه و کالاهای اساسی به شمار می آید تا صادر کننده، اما برای استفاده از ظرفیت صادراتی کالاهایی با ارزش افزوده بالاتر مانند تکنولوژی، محصولات دارویی و صنایع پیشرفته تجارت آزاد با این تحادیه می تواند بسیار راهگشا باشد.
در حالی که عدم عضویت ایران در سوئیفت و FATF مشکلاتی را برای تجارت ایران با اوراسیا پدید می آورد، اما اقداماتی همچون تاسیس شعب بانک های ایرانی در کشورهای اوراسیا، راه‌اندازی مکانیزم تهاتر و مبادله کالایی میان طرفین،اعزام هیات های تجاری و برگزاری نمایشگاه های مشترک را می توان مهم‌ترین الزامات برای کمرنگ کردن اثرات تحریم ها دانست
البته در حالی که عدم عضویت ایران در سوئیفت و FATF مشکلاتی را برای تجارت ایران با اوراسیا پدید می آورد، اما اقداماتی همچون تاسیس شعب بانک های ایرانی در کشورهای اوراسیا، راه‌اندازی مکانیزم تهاتر و مبادله کالایی میان طرفین، اعزام هیات های تجاری و برگزاری نمایشگاه های مشترک را می توان مهم‌ترین الزامات برای گام برداشتن به سوی تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کمرنگ کردن اثرات تحریم ها دانست.
نتیجه
ایران با فعال سازی حضور خود در چارچوب ها و سازمان های بین المللی و منطقه ای در تلاش است تا تحرکات بین المللی خود را احیا کند و پس از به دنبال عضویت در شانگهای به دنبال پیوستن به اتحادیه اقتصادی اوراسیا است و به این ترتیب انتظار می‌رود تغییر جدیدی در سیستم تجاری ایران شکل گیرد.
با توجه به رهبری روسیه در اتحادیه اوراسیا و موقعیت مهم این کشور در آن، در چارچوب همکاری های اقتصادی، سیاسی و نظامی که ویژگی‌های آن بین دو کشور آشکارتر شده است، به ایران کمک می‌کند تا این مزیت مهم اقتصادی را در این برهه حساس به دست آورد. حمایت روسیه از امضای توافق نامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه نیز در راستای تمایل روسیه و ایران برای تقویت روابط تجاری و تلاش آنها برای رسیدن به سقف ۴۰ میلیارد دلار است.
انتظار می‌رود تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به ایران این امکان را بدهد که انزوای تحمیل شده توسط تحریم‌های اقتصادی آمریکا را از طریق روابط اقتصادی رو به رشد با اعضای اتحادیه تحت توافقنامه‌های اقتصادی و فناوری که همکاری را تحمیل می‌کند، بشکند.
