به گزارش اقتصاد انرژی به نقل از بازار
در ۳ نوامبر ۲۰۲۳، دهمین سالگرد اجلاس سران سازمان کشورهای ترک (OTS) در آستانه، پایتخت قزاقستان برگزار شد. در این نشست قاسم جومارت توکایف رئیس جمهور قزاقستان، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان، سادیر جباروف رئیس جمهور قرقیزستان و شوکت میرضیایف رئیس جمهور ازبکستان حضور داشتند.
همچنین در این اجلاس نمایندگان کشورهای ناظر OTS، یعنی قربانقلی بردی محمدوف، رئیس شورای خلق ترکمنستان و ویکتور اوربان، نخست وزیر مجارستان حضور داشتند. «عصر ترک» که توسط شرکت کنندگان به عنوان شعار اجلاس سالگرد انتخاب شده است، به وضوح میزان امیدها و انتظارات کشورهای ترک را در توسعه همکاری آنها در مجامع چندجانبه را نشان می‌دهد.
اهداف بلندپروازنه
در طول این اجلاس، شرکت کنندگان تعدادی پروژه در بخش‌های مختلف با اهمیت بالقوه برای توسعه همکاری بین کشورهای عضو OTS را برای بحث عمومی پیشنهاد کردند. در حالی که این پیشنهادها عموماً مورد توجه همه طرف‌ها بود، تعداد قابل توجهی از آنها دارای جزییاتی است که بلافاصله آشکار نیست و به تمایل برخی کشورها و رهبران برای تقویت نفوذ و اقتدار خود در فضای کشورهای ترک مربوط میشود. شوکت میرضیایف تعدادی پروژه بلندپروازانه از جمله تاسیس «بانک ترک» را برای تامین اعتبار برای پروژه‌های مشترک بین‌المللی انجام شده توسط کشورهای ترک، ایجاد یک بخش برای هماهنگی تعاملات در حمل و نقل ریلی و تصویب منشور جهان ترک را پیشنهاد کرد. جاه طلبی‌های قابل توجه ازبکستان به عنوان عضوی از سازمان به وضوح مشهود است. به عنوان مثال، پایتخت آن، تاشکند به عنوان محل بانک و مرجع هماهنگ کننده حمل و نقل ریلی پیشنهاد شده است.
رجب طیب اردوغان نیز با پیشنهاد به همکاران خود ایده توسعه الفبای مشترک ترکی، سهم قابل توجهی در این بحث داشت. به احتمال زیاد الفبای ترکی کنونی که از حروف لاتین استفاده می‌کند و قبل از جمهوری‌های ترک مدرن پساشوروی توسعه یافته است، به عنوان نقطه شروع پیشنهاد شود. چنین تصمیمی را می‌توان به عنوان اقدامی با هدف تقویت نفوذ فرهنگی و زبانی ترکیه در جهان ترک تعبیر کرد.
رئیس جمهور قرقیزستان، سادیر جباروف، که به وضوح علاقه‌مند به جذب سرمایه از کشورهای توسعه یافته ترک است، پیشنهاد میزبانی یک مجمع تجاری OTS در بیشکک را در سال ۲۰۲۴ داد. جالب اینکه، سال آینده قرقیزستان ریاست OTS را بر عهده خواهد داشت. جباروف نیز به طور غیرمستقیم با پیشنهاد نامگذاری شهر جلال آباد قرقیزستان به عنوان «مرکز جهان تورک»، ادعای دولت خود را مبنی بر جایگاه ویژه بیان و برای تأیید این ادعا به اسناد تاریخی مختلفی اشاره کرد. الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان نیز بر لزوم گام برداشتن در همکاری‌های نظامی و فنی و همچنین در امور امنیتی تاکید کرد. توکایف، در مورد نیاز به رواج مفهوم جهان ترک صحبت و از تصمیم نشست برای نامگذاری آستانه به عنوان مرکز مالی جهان ترک حمایت کرد.
چالش‌های گسترش سازمان ترک
با وجود تعداد زیادی از پیشنهادات مورد بحث، اجلاس OTS کاملاً عاری از مشکلات نبود و تعدادی از موانع و چالش‌ها برای توسعه موفقیت‌آمیز فعالیت‌های آن مشهود بود. روابط OTS با کشورهای غیرعضو برای اجرای پروژه‌های حمل و نقل و زیرساختی اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند. این کشورها شامل ترکمنستان که دارای وضعیت ناظر و همچنین گرجستان و ارمنستان است. این مسئله به ویژه در زمینه اجرای پروژه‌هایی مانند مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر و کریدور دریای خزر-دریای سیاه اهمیت ویژه دارد. در واقع فرصت‌های ایجاد همکاری در زمینه حمل و نقل و مسائل زیرساختی با این کشورها وجود دارد، به ویژه با توجه به تنش‌زدایی بین ارمنستان و آذربایجان در سال ۲۰۲۳، مشارکت فعال ترکمنستان در دهمین اجلاس سران OTS و مشارکت در حال توسعه بین گرجستان و چین.
گزینه‌های دیگر برای مسیر کریدور بین آسیای مرکزی و ترکیه نیز مستلزم همکاری OTS با ایران است و برای این منظور کشورهای ترک‌زبان در چارچوب سازمان‌های دیگر مانند شانگهای یا اکو با ایران مشارکت خواهند کرد. یکی از موانعی که اعضای OTS را از تایید موافقتنامه‌های تجاری و گمرکی باز می‌دارد، این واقعیت است که برخی از اعضای آن نیز کشورهای عضو EAEU هستند.
در سازمان کشورهای ترک، همکاری در زمینه مسائل تجاری و اقتصادی به طور جدی آغاز شده، در اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز روند مشابهی برای مدت طولانی در جریان بوده است. باید توجه داشت که موافقت نامه‌های پیشنهادی در سال‌های اخیر، که قول تعمیق همکاری تجاری بین کشورهای عضو OTS را می‌داد، شکست خورده است. زیرا با توافقات قبلی EAEU در مورد سیاست‌های گمرکی کشورهایی مانند قزاقستان و قرقیزستان ناسازگار بود. هر دو سازمان تا حدی با یکدیگر رقابت می‌کنند و هیچ برنامه‌ای برای پیوند آنها وجود نداشته است و با توجه به نقش عمده روسیه به عنوان شریک تجاری خارجی قزاقستان و قرقیزستان، بعید به نظر می‌رسد که این ناهماهنگی‌ها در کوتاه مدت برطرف شود.
گزینه‌های دیگر برای مسیر کریدور بین آسیای مرکزی و ترکیه نیز مستلزم همکاری OTS با ایران است و برای این منظور کشورهای ترک‌زبان در چارچوب سازمان‌های دیگر مانند شانگهای یا اکو با ایران مشارکت خواهند کرد
یکی دیگر از موانع، مشکلات کنونی در روابط سازمان کشورهای ترک با اتحادیه اروپا به دلیل مواضع متفاوت طرفین در رابطه با مناقشه اسرائیل و فلسطین است که بار دیگر در اکتبر سال جاری تشدید شد. کشورهای عضو OTS، بر اساس ملاحظات و همبستگی مذهبی از قطعنامه ۱۹۴۷ سازمان ملل متحد مبنی بر تأسیس کشور فلسطین حمایت می‌کنند که با دیدگاه اتحادیه اروپا بسیار متفاوت است.
تاثیر این عامل بر تعاملات بین دو طرف به طور غیرمستقیم در فضای متشنج مذاکرات بین رئیس جمهور اردوغان و اولاف شولز صدراعظم آلمان در سفر رهبر ترکیه به برلین در ۱۷ نوامبر نیز مشهود بود. این اختلاف یک نکته قابل توجه نسبت پروژه‌های حمل‌ونقل، زیرساخت‌ها و انرژی مورد بحث در OTS بوده و به نوعی به تعامل بین کشورهای عضو و کشورهای اتحادیه اروپا تاثیر دارد.
تاثیر عامل ترکمنستان
ترکمنستان به عنوان عضو ناظر سازمان کشورهای ترک است. موضوع عضویت ترکمنستان در نهمین اجلاس سران سازمان کشورهای ترک نیز مطرح شد. با این حال، واکنش کشورهای عضو به چنین پیشنهادهایی حتی در آن زمان نیز سرد بود. با این وجود، ترکمنستان در اجلاس سران ۲۰۲۳ نیز حضور داشت و وضعیت «ناظر» آن مانع از ارائه تعدادی ابتکارات امیدوارکننده نشد.
ترکمنستان قطعاً با برنامه‌هایی برای ایجاد کریدورهای اوراسیا با پیکربندی متفاوت (به ویژه پروژه کریدور ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه) که اخیراً پیشنهاد شده، از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین این سازمان به چنین پروژه‌هایی که شامل حمل و نقل کالا از طریق دریای خزر میشود، نظر ترکمنستان را جلب کند. با توجه به تنش زدایی بین ارمنستان و آذربایجان در سال ۲۰۲۳، چنین مسیری بیشتر مطرح میشود.
پیشنهادهایی برای افزایش عرضه گاز، برق و سایر محموله‌ها از طریق دریای خزر به اروپا که اخیراً توسط تعدادی از کشورها مطرح شده، احتمالا توسط کشورهای غیردوست روسیه به عنوان جایگزین احتمالی برای عرضه‌های مشابه روسیه تلقی شود
علاوه بر این، بردی محمدوف تمایل ترکمنستان را برای صادرات گاز و برق به آذربایجان، ترکیه و بیشتر کشورهای اروپایی – همچنین از طریق دریای خزر – ابراز کرد. در این جمهوری به همراه متخصصان ترک، ساخت نیروگاه سیکل ترکیبی با ظرفیت ۱۵۷۴ مگاوات در سال جاری آغاز شده که در منطقه ترکمن باشی استان بلخان ساخته خواهد شد. اگر این پروژه با موفقیت اجرا شود و پروژه‌های جدید مشابه آن ارتقا یابد، فرصت‌های صادرات برق بیشتر در ترکمنستان بسیار چشمگیر خواهد بود.
پیشنهادهایی برای افزایش عرضه گاز، برق و سایر محموله‌ها از طریق دریای خزر به اروپا که اخیراً توسط تعدادی از کشورها مطرح شده، احتمالا توسط کشورهای غیردوست روسیه به عنوان جایگزین احتمالی برای عرضه‌های مشابه روسیه تلقی شود. پیشنهادات فوق الذکر ترکمنستان پس از گفتگو با ترکیه در جریان سفر رئیس جمهور ترکمنستان به آنکارا ارائه شد. در نشست سال گذشته سمرقند، چشم‌انداز تحقق کریدور موسوم به «میانی» توسط کشورهای عضو OTS مورد بحث قرار گرفته بود.
با این وجود، پیشنهادات ترکمنستان که به کشورهای عضو OTS ارائه شده است، نشان دهنده علاقه این کشور به همکاری با این سازمان در زمینه مسائل اقتصادی است، اما نه سیاسی. با توجه به تمایل تعدادی از کشورهای عضو برای پر کردن فعالیت‌های سازمان با “مولفه نظامی-سیاسی”، علاقه یک کشور بی‌طرف به وضعیت عضو کامل در سازمان ناکافی است. این پدیده «بی‌طرفی» یکی از کشورهای جهان ترک، باید مورد توجه کشورهایی قرار گیرد که به دنبال استفاده از نزدیکی قومی- برای ایجاد اتحاد نظامی-سیاسی بین‌المللی هستند.
