به گزارش اقتصاد انرژی به نقل از بازار
مشهد مقدس برای رفع عطش شهروندانش نیاز به ۲۷۰ میلیون مترمکعب آب در سال نیاز دارد که بنا برپیش‌بینی‌ها این رقم در سال ۱۴۲۰ به ۴۰۰ میلیون مترمکعب خواهد رسید.
در طی دو سال گذشته مشهد در وضعیت خشکسالی شدید قرار داشته لذا در سال آبی ۹۹-۱۴۰۰ میانگین بارندگی نسبت به دوره درازمدت بیش از ۷۰ درصد کاهش نشان می دهد و لذا خراسان رضوی بدترین شرایط خشکسالی در ۵۰ سال گذشته را تجربه می کند.
بررسی وضعیت منابع آبی مشهد حاکی از آنست متاسفانه سدهای تامین کننده آب مشهد شامل سدهای دوستی، طرق، اَرداک و کارده به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی در شرایط بسیار نامناسبی قرار دارند و خروجی آن ها به عدد صفر رسیده است.
ورودی سدها به صفر رسید
مدیرروابط عمومی شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی در پاسخ به سوالات متعدد ما مبنی بر وضعیت سد ها بیان می کند: سد طرق گنجایش ذخیره ۳۲ میلیون و ۸۰۰ هزار مترمکعب آب را دارد که از این میزان در حال حاضر ۳ میلیون و ۴۷۰ هزار مترمعکب آب پشت این سد قرار دارد در حالی که سال گذشته در همین مقطع ۷ میلیون و ۸۵۰ هزار مترمکعب آب پشت سد طرق وجود داشت و حتی این میزان قابل برداشت نبوده و خروجی این سد را صفر کرده است.
کاظم جم اذعان می کند: ظرفیت ذخیره سد کارده نیز ۲۶ میلیون متر مکعب است که فقط ۸ درصد ظرفیت را آب در پشت خود دارد و میزان خروجی این سد نیز به صفر رسیده است.
وی ادامه می دهد: سد «ارداک» وضعیتی اینچنینی دارد و با اینکه از ۳۰ میلیون و ۳۰۰ هزارمترمکعب گنجایش دارد اما خروجی سد ارداک نیز هم چون سد های «طرق» و «کادره» صفر است.
چشم دوختن دولت به کوه های هزار مسجد
یکی از گزینه‌هایی که بیش از یک دهه از طرح آن می‌گذرد و پیش از این در دولت های گذشته قرار بود تا آب مورد نیاز مشهد را تامین کند انتقال آب از کوه‌های هزار مسجد به این کلانشهر بود که به دلیل بی مهری های فراوان بیش از یک دهه است به دست فراموشی سپرده شد.
بنا بر اذعان مسئولان، سالانه بیش از ۶۰ میلیون مترمکعب آب استان از مرزهای شمال شرقی کشور به خارج حوزه می‌رود که قرار بود در قالب طرح «مدیریت آبهای مرزی کوه‌های هزار مسجد» جلوی آن گرفته شود.
هزار مسجد یا رشته‌کوه هزار مسجد، ارتفاعات شمال خراسان را تشکیل می‌دهد که به‌صورت مرزی طبیعی دشت هموار مشهد را از صحرای سرد و خشک قره‌قوم ترکمنستان جدا می‌کند.
این رشته‌کوه از شمال غربی به سمت جنوب شرقی امتدادیافته است که در دامنه‌های سرسبز شمالی این رشته‌کوه، منطقۀ کلات نادری،در کوهپایه‌های شمالی دشت قره‌قوم ترکمنستان، در شمال غربی آن شهرستان درگز و در جنوب این کوهستان دشت مشهد واقع‌شده است.
سابقه مطالعات طرح انتقال آب از رشته‌کوه‌های هزار مسجد به مشهد به ۱۵ تا ۲۰ سال قبل بازمی‌گردد. سال ۹۰ این طرح توسط وزارت نیرو مصوب شد و بنا بود طبق طرح مصوب در سال ۱۴۰۱ آب این پروژه به مشهد برسد.
در دولت قبل پروژه‌ای به نام «سازگاری باکم آبی» مطرح شد و در قالب این پروژه طرح انتقال آب از «قره تیکان» و «چهچهه» به مشهد مطرح و مطالعه شد که کل تخصیص آن پنج میلیون مترمکعب بود البته از آن جا که صرفه اجرایی نداشت لذا پروژه رد شد و هیچ مجوزی هم برای آن صادر نشد و شرایط به حالت قبل بازگشت.
حال با رسیدن به وضعیت بحرانی یک بار دیگر احرای این پروژه ها بر سر زبان ها افتاده و این موضوع در هفته جاری رئیس کمیته آب مجلس شورای اسلامی و معاون تلفیق و امور تنظیم‌گری شرکت مدیریت منابع آب ایران را به مشهد کشاند.
سیاست های نادرست در حوزه مصرف آب
تامین آب برای مشهد که ظاهرا راهی به جز انتقال آب از کوه های هزار مسجد را پیش روی مسوولان نگذاشته موجب شد تا رئیس کمیته آب مجلس شورای اسلامی برای اجرای این پروژه به خراسان رضوی سفر کند.
رئیس کمیته آب مجلس شورای اسلامی اذعان کرد: متاسفانه برخی سیاست ها و طرح های نادرست به حوزه زیست محیطی و منابع آبی لطماتی وارد کرده است که باید آن ها را اصلاح کرد و برخی مشکلات امروز ناشی از همین سیاست های اشتباه در گذشته است
امیر قلی جعفری بروجنی در این سفر با بیان اینکه مهمترین عامل اصلی و ضروری برای اجرای این پروژه تامین اعتبار است به بازار گفت: در این سفر بازدید از این پروژه و تهیه گزارش پیرامون مراحل لوله گذاری برای انتقال آب در دستور کار قرار داشت.
رئیس کمیته آب مجلس شورای اسلامی اذعان کرد: متاسفانه برخی سیاست ها و طرح های نادرست به حوزه زیست محیطی و منابع آبی لطماتی وارد کرده است که باید آن ها را اصلاح کرد و برخی مشکلات امروز ناشی از همین سیاست های اشتباه در گذشته است.
وی از جانمایی اشتباه صنایع و یا توسعه بی رویه اراضی باغی و کشاورزی و خارج از الگوی کشت و صدور بی رویه پروانه حفر چاه به عنوان تعدادی از همین رویه های نادرست و سیسات گذاری های اشتباه در حوزه آب یاد کرد.
وی البته به این موضوع که برای تامین آب شرب مشهد کوتاهی ها و غفلت هایی نیز از گذشته تاکنون انجام پذیرفته است ابراز کرد: البته در برنامه های توسعه برنامه هفتم توسعه طرح های قابل توجهی برای حفاظت از منابع آبهای زیر زمینی و هم چنین آب های سطحی دیده شده است.
رئیس کمیته آب مجلس شورای اسلامی از استحصال آب های مرزی و حفظ آن ها، انسداد و جلوگیری از حفر چاه های غیرمجاز، ممانعت از برداشت اضافه چاه های مجاز و به طور کلی دیپلماسی به عنوان برنامه های مهم دولت در راستای صیانت از منابع و ذخایر آبی در برنامه توسعه هفتم یاد کرد.
انجام طرح های اضطراری
رئیس حوضه آبریز فلات مرکزی و حوضه‌های شرقی کشور نیز در حاشیه سفر به خراسان رضوی با هدف بررسی راه های تامین آب به مشهد در جمع خبرنگاران اظهار کرد: یکی از اولویت‌های اصلی وزارت نیرو تامین آب شرب مشهد است و یکی از طرح‌های اضطراری و اولویت‌دار این شهر طرح انتقال آب از هزار مسجد به مشهد است.
رئیس حوضه آبریز فلات مرکزی و حوضه‌های شرقی کشور: سال گذشته تهاتر نفت برای طرح‌هایی که قرارگاه خاتم الانبیاء پیمانکار آن‌ها بود وجود داشت اما این موضوع در سال جاری و در قانون بودجه پیش‌بینی نشده اما ممکن است در سال آینده دوباره بحث تهاتر نفت مطرح شود و بخشی از ظرفیت های اعتباری طرح های انتقال آب از محل تهاتر نفت تامین شود
علی پور احمد اذعان کرد: سال گذشته تهاتر نفت برای طرح‌هایی که قرارگاه خاتم الانبیاء پیمانکار آن‌ها بود وجود داشت اما این موضوع در سال جاری و در قانون بودجه پیش‌بینی نشده اما ممکن است در سال آینده دوباره بحث تهاتر نفت مطرح شود و بخشی از ظرفیت های اعتباری طرح های انتقال آب از محل تهاتر نفت تامین شود.
رئیس حوضه آبریز فلات مرکزی و حوضه‌های شرقی کشور ادامه داد: سد «شوریجه» یکی دیگر از طرح‌های اولویت‌دار است که کل اعتبار آن از محل صندوق توسعه ملی و با اذن مقام معظم رهبری تامین شده است.
وی بیان کرد: به این طرح حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان اختصاص داده شده و طبق برنامه خردادماه سال آینده این سد آبگیری خواهد شد که با اجرای این طرح حدود ۲۰ میلیون متر مکعب آب شرب برای مشهد تامین می شود.
پوراحمد تصریح کرد: مذاکره با ترکمنستان جهت استفاده نکردن از آب سد دوستی و ذخیره آن برای زمان پیک تابستان سال آینده از اقدامات دیگر و در حال انجام است و تمام پتانسیل‌های وزارت نیرو و سایر دستگاه‌های مرتبط به کار گرفته شده تا مانند تابستان سال جاری که قطعی آب نداشتیم، در سال آینده نیز قطعی آب نداشته باشیم.
فشار بر روی سفره های زیر زمینی
ابراهیم طوسی کارشناس آب و فاضلاب در گفت و گو با بازار اظهار می کند: خراسان رضوی دارای ۳۲ سد فعال است که در شهرستانهای «تربت‌حیدریه، قوچان، مشهد، خواف، درگز، سبزوار، تایباد، تربت‌جام، چناران، سرخس، نیشابور، کلات و فریمان» قرار دارند.
وی با بیان اینکه متاسفانه میزان ورودی آب به بسیاری از سد های استان با کاهش ۷۰ درصدی روبرو شده است ادامه داد: برای تامین آب شرب مردم مشهد در طی تابستان سال جاری حفر چاه های متعدد در دستور کار قرار گرفت و لذا بار تامین آب بر دوش سفره های آب زیر زمینی افتاده است که این موضوع خود موجب بحران بیشتر در آینده خواهد شد.
طوسی کارشناس حوزه آب: سد های دوستی، طرق ، کارده و ارداک به عنوان ۴ سد اصلی در تامین آب شرب از آب های سطحی هستند که متاسفانه بنا بر اعلام سازمان آب و منطقه ای خروجی آب در این سد ها به صفر رسیده است و ورودی های آن ها نیز با کاهش بیش از ۷۰ درصد همراه بوده است و عملا این سد ها از دایره تامین آب شرب مشهد خارج شدند
وی با بیان اینکه هم اکنون از مجموع ۳۷ دشت استان خراسان رضوی، نیمی در شرایط ممنوعه بحرانی قرار دارد و وجود چاه های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از منابع آبهای زیرزمینی مهمترین علت بحرانی شدن وضعیت دشت‌های استان عنوان شده است به ما می گوید: در حال حاضر ۱۸ شهر استان درگیر بحران شدید آب هستند و این در حالی است که در فصل زمستان قرار داریم و میزان مصرف آب به اندازه فصل تابستان نیست.
این کارشناس آب اذعان می کند: متأسفانه میزان برداشت آب از تولید آب در طبیعت بیشتر است و این مهم منجر به ایجاد پدیده خطرناک نشست زمین و تهی شدن آبخوان‌ها از آب زیرزمینی شده است.
خروج سدها از دایره تامین آب شرب
طوسی ابراز می کند: سد های دوستی، طرق ، کارده و ارداک به عنوان ۴ سد اصلی در تامین آب شرب از آب های سطحی هستند که متاسفانه بنا بر اعلام سازمان آب و منطقه ای خروجی آب در این سد ها به صفر رسیده است و ورودی های آن ها نیز با کاهش بیش از ۷۰ درصد همراه بوده است و عملا این سد ها از دایره تامین آب شرب مشهد خارج شدند.
وی با اشاره به اینکه شهر های گلمکان، چناران، گلبهار، تربت جام، نیشابور، طرقبه، سبزوار، تربت حیدریه، ، گناباد، ، ریوادِه، شاندیز، بردسکن، صالح آباد، مِشکان، روشناوند، آلماجق، بیدخت، و باخرز است.
سرپرست آب منطقه‌ای خراسان رضوی: علت اصلی تاخیر در اجرای پروژه انتقال آب هزار مسجد به مشهد اخذ مجوزات لازم به ویژه ماده ۲۳ بود که امسال بعد از ١٣ماه و پس از تکمیل پاسخ های مد نظر در طرح به تایید سازمان برنامه و بودجه رسید و به آب منطقه ای ابلاغ شد
۷۴ درصد اقلیم استان خشک و ۲۶ درصد نیمه خشک است، از ۳۷ دشت استان ۳۳ دشت با افت سفره های زیرزمینی مواجه است و ۱۵ دشت هم در شرایط بحرانی قرار دارند، لذا توجه جدی به موضوع سازگاری با خشکسالی ضروری است.
این در حالی است که بسیاری از شهر ها نیز از جمله سلطان آباد، رباط سنگ، فریمان، بجستان، کاخک، ریوش، اسحاق آباد و سیدآباد نیز مشکلات کیفی آب وجود دارد.
تداوم خشکسالی، برداشت‌های بی رویه آب از سفره های زیرزمینی، افزایش چاه های غیر مجاز و افزایش مصارف شرب، ۴۲ شهر خراسان رضوی را با مشکل آب شرب مواجه کرده است و بیش از ۴۲۶ هزار نفر از جمعیت این تعداد شهر تحت تاثیر شرایط سخت تامین آب قرار دارند که عمده ترین و مهمترین دلیل این وضعیت، ادامه پدیده خشکسالی ناشی از کاهش بارش ها در چند سال اخیر بوده است.
ضرورت تامین اعتبار ۶۰ هزار میلیارد ریالی
تامین اعتبار مالی پروژه انتقال آب هزار مسجد یکی از مهمترین دغدغه های مسئولان است که بنا بر اعلام سرپرست آب منطقه‌ای خراسان رضوی با وجود اینکه ۶۵ درصد کل پروژه شامل ساخت سدها انجام شده اما برای بقیه این پروژه نیاز به ۶۰هزار میلیارد ریال بودجه مالی است.
محمدعلی نعمت نژاد در این رابطه اذعان می کند: علت اصلی تاخیر در اجرای پروژه انتقال آب هزار مسجد به مشهد اخذ مجوزات لازم به ویژه ماده ۲۳ بود که امسال بعد از ١٣ماه و پس از تکمیل پاسخ های مد نظر در طرح به تایید سازمان برنامه و بودجه رسید و به آب منطقه ای ابلاغ شد.
وی با تاکید بر این موضوع که اگر منابع مالی به موقع تامین شود طی دوسال آینده شاهد انتقال آب به مشهد خواهیم بود می افزاید: درماده ۲۳ قید شده ۱۰ درصد تامین مالی انتقال آب هزار مسجد دولتی است و ۹۰ درصد آن باید با استفاده از منابع داخلی وزارت نیرو تامین شود و یکی از گلایه های ما با توجه به ضرورت نیاز آب مشهد صدور مجوز ماده ۲۳ پس از ۱۳ماه است.
