اقتصاد انرژی؛ اوایل فروردین‌ماه امسال رسانه‌های ایران از انعقاد قرارداد ۱۰ میلیون یورویی برای اکتشاف نفت در منطقه گُمیشان استان گلستان خبر دادند. اما به گفته کارشناسان، استخراج نفت و گاز ممکن است با آسیب‌های زیست‌محیطی همراه باشد.
در همجواری استان گلستان، جمهوری ترکمنستان قرار دارد که یکی از بزرگ‌ترین منابع گازی دنیا را داراست و ازاین‌رو، کارشناسان معتقدند که احتمال وجود میادین مشترک یا ذخایر نفت و گاز در منطقه ترکمن‌صحرای استان گلستان دور از انتظار نیست.
در همین زمینه خبرگزاری مهر در ۲۵ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰ (۱۵ مه ۲۰۲۱) به نقل از هادی حق‌شناس، استاندار گلستان نوشت که تاکنون هزار و نهصد متر از حفاری سه هزارمتری آن انجام شده است.
کارشناسان وجود نفت در مناطق ساحلی دریای خزر و منطقه مغان ایران را تأیید می‌کنند اما مسئله اصلی این است که باید تکنولوژی و سرمایه لازم در اختیار دولت قرار گیرد و متناسب با ظرفیت‌های بازار جهانی نفت برای ارائه آن باشد.
کنشگران محلی معتقدند آسیب‌های این پروژه بیشتر از فواید آن است و از همین رو، ادامه فعالیت‌های اکتشاف نفت را به ضرر محیط‌زیست می‌دانند.
گلتکین تاتقی، پژوهشگر علوم جغرافیا که در استان گلستان ساکن است می‌گوید: «۹۹درصد احتمال دارد که در این منطقه گاز استخراج شود و نه نفت؛ از طرفی اگر بخواهند پس از حفاری دیتا بگیرند و بعدازآن متوجه شوند که حاصل تلاش آنان رسیدن به نفت است و یا گاز، باید کلی از اکوسیستم نابود شود. به‌طورکلی باید گفت که هر تغییری در طبیعت تبعاتی به همراه دارد خصوصاً برای این نوع اکتشاف که به احتمال زیاد گازی که قرار است در گمیشان استخراج شود، حاوی مقدار زیادی گاز (H2S) است که بسیار سمی و کشنده است و انتشار این گاز خطرات زیادی برای جانداران منطقه دارد.»
کارشناسان حوزه انرژی چه می‌گویند؟
دکتر امید شکری، تحلیلگر امنیت انرژی در زمینه شروع فعالیت اکتشاف نفت و گاز در گمیش‌تپه می‌گوید: «تقریباً از دو سال پیش بحث اکتشاف نفت در حوزه ساحل دریایی خزر به‌ویژه در منطقه ترکمن‌صحرا بین دولت و مجلس جایگاه خودش را پیدا کرد اما اولاً به خاطر تحریم‌ها ایران نمی‌توانست از سرمایه تکنولوژی خارجی استفاده کند و نه در حال حاضر آنقدر منابع مالی دارد که خودش بخواهد در منطقه ترکمن‌صحرا نفت و یا حتی گاز استخراج کند.»
این کارشناس حوزه امنیت انرژی در ادامه افزود: «در یک دهه گذشته برای دومین‌بار در سال ۹۹ این بحث جدی‌تر بین مسئولان محلی و مجلس و دولت مطرح شد ولی دو مشکل عمده داشت یکی تحریم‌ها و اینکه منابع موجود چون آمار دقیقی در مورد میزان نفت و گاز موجود در این منطقه از سوی دولت اعلام‌نشده، حرف‌هایی که ما می‌زنیم همگی بر اساس تخمین است چون اطلاعات کافی نداریم که چقدر نفت ذخیره است. اینکه چقدر گاز ذخیره‌شده، با چه تکنولوژی سرمایه‌گذاری می‌شود که این نفت را در بازه زمانی مشخص یک تا سه‌سال بتوان استخراج و روانه بازار کرد و چون این آمارها اعمال نشده فعلاً همه مواردی که در رسانه‌های ایران اعلام‌شده تنها خبر است و نمی‌شود به آن‌ها استناد کرد.»
آقای شکری می‌گوید اینها همگی فرضیه است و باید منتظر آمار جدی بود چون با توجه به قیمت نفت و گاز در بازار جهانی توازن داریم و تحریم های بین‌المللی هم رفع نشده، وجود منابع نفت و گاز در هر بخش از منطقه کشور نه امتیازی برای منطقه و نه امتیاز برای دولت است.
نگرانی کنشگران محیط‌زیست از خطرات پروژه اکتشاف نفت و گاز
کارشناسان می‌گویند اگر گاز و نفتی در این منطقه وجود داشته باشد و ازلحاظ اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است باید به این مسئله پی‌برد که استخراج نفت و گاز چقدر به منابع زیست‌محیطی و اکوسیستم آن منطقه صدمه وارد می‌کند یعنی قبل از آنکه دولت تصمیمی بگیرد منابعی که اکتشاف در این منطقه ازلحاظ اقتصادی و میزان مقرون‌به‌صرفه است باید با استفاده از نظرات کارشناسان محیط‌زیست تصمیم گرفته شود که استخراج نفت و گاز در بازه زمانی کوتاه‌مدت یا میان‌مدت و بلندمدت چقدر به اکوسیستم منطقه‌ای و تالاب‌ها آسیب می‌زند.
بخشی از مشکل ریز گردها در استان خوزستان از چاه‌های نفت حفرشده برای اکتشافات است که این اقدام به خشک شدن تالاب‌های منطقه نیز دامن زده است. ازاین‌رو، ادامه فعالیت‌های اکتشاف نفت و گاز در استان گلستان موجی از نگرانی‌های کنشگران حوزه محیط‌زیست را نیز به همراه داشته است
اعظم بهرامی کنشگر حوزه محیط‌زیست می‌گوید: «در منطقه گمیشان از دهه ۳۰ تعداد ده تا پانزده چاه نفت حفر شد و بیش از هشتاد تا نود درصد آن خالی بود و به یک منبع قابل‌توجهی برای استخراج نرسید. به‌این‌ترتیب این نشان می‌دهد که حتی موضوع جدید سرمایه‌گذاری برای استخراج نفت و گاز که مبالغ بسیار زیادی هم برای آن گفته‌شده با میلیون‌ها یورو؛ خب آیا واقعاً پروژه تحقیقاتی روی آن انجام‌شده که چقدر این منابع قابل‌دسترس هستند و چقدر ارزش استفاده کردن دارند و واقعاً چطور هیچ جایگزینی نمی‌توانند برایش پیدا کنند برای اینکه داریم درباره دریای خزر حرف می‌زنیم که دارای منابع گاز و نفت است. اگر واقعاً برای زیست وزندگی مردم آنجا استفاده از این انرژی گاز انقدر انتقال‌اش مشکلات مهمی داشته و این مسئله اساسی است به نظرم که آیا کار پژوهشی و تحقیقاتی‌اش روشن و شفاف انجام‌شده؟ اگر انجام‌شده آیا آسیب‌های محیط‌زیستی‌اش در نظر گرفته‌شده؟ برای اینکه ما داریم در مورد یک منطقه به‌شدت شکننده حرف می‌زنیم چه استخراج در نزدیکی منطقه ساحلی باشد و چه در منطقه جنگلی باشد می‌تواند به‌شدت آسیب‌رسان باشد و به نظر من این برآورد هزینه محیط زیستی که تحمیل می‌کند به منطقه هم باید به شکل دقیقی مشخص و روشن باشد.»
خانم بهرامی در ادامه می‌افزاید: «اگر واقعاً منابع گازی در آن منطقه وجود دارد این منابع گاز از چه نوعی هستند؟ و اینکه مشابه آن اگر در مرز ترکمنستان وجود دارد چه مقدار مخزن آن ظرفیت دارد و نفت را با چه کیفیتی استخراج کردند که این اطلاعات را می‌شود از تحقیقاتی که آن‌سوی مرز انجام‌شده داشت و اینها همگی باید شفاف و روشن شوند و در نهایت هم مردم منطقه‌اند که ذینفع هستند یا می‌توانند آسیب ببینند از اجرای پروژه‌های این‌چنینی.»
ساکنان محلی منطقه می‌گویند مشخص نیست که دولت بر اساس چه نیازی برآن شده تا صنعت نفت و گاز را در استان گلستان توسعه دهد، چراکه در سه استان شمالی کشور ظرفیت‌هایی وجود دارد که طی چند سال گذشته کمتر مورد توجه قرارگرفته، ازجمله توسعه در حوزه‌های گردشگری، کشاورزی، دامداری و صیادی که می‌توانست با در نظر گرفتن برنامه‌های توسعه روستایی و پیوند با طبیعت اقتصاد بومیان محلی را نیز سامان دهد./دویچه وله
