به گزارش اقصتاد انرژی، ایران، با تولید ۲۵۶.۷ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی و سهم ۶.۴ درصدی از تولید جهانی، در جایگاه سومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان قرار دارد. اما در سوی دیگر، با مصرف ۲۴۱.۱ میلیارد مترمکعب گاز، به عنوان چهارمین مصرفکننده بزرگ دنیا شناخته میشود. این ارقام نه تنها بیانگر ظرفیت عظیم ایران در تولید گاز است، بلکه نشاندهنده وابستگی شدید به مصرف داخلی این منبع استراتژیک نیز هست.
با اینکه گاز بیش از نیمی از سبد انرژی ایران را تشکیل میدهد، سهم این کشور در تجارت جهانی بسیار کمتر از پتانسیل آن و حدود ۲ درصد است. در مقایسه، کشورهایی مانند روسیه، قطر و ترکمنستان، با بهرهبرداری هوشمندانه از ذخایر گازی خود، جایگاههای برجستهتری در این بازار به دست آوردهاند. این کشورها با برنامهریزی دقیق و مدیریت کارآمد منابع، به بازیگران تجارت جهانی گاز تبدیل شدهاند و سهم قابل توجهی از این بازار را تصاحب کردهاند.
هدفگذاریهای ایران برای دستیابی به سهم ۸ تا ۱۰ درصدی در صادرات گاز نیز به دلیل رشد سریع مصرف داخلی محقق نشده است.
رشد بیرویه مصرف داخلی نه تنها ظرفیت صادراتی کشور را به شدت محدود کرده، بلکه فرصتهای اقتصادی مهمی را از دست ایران خارج کرده است. این روند باعث شده تا با وجود منابع غنی، ایران از بهرهبرداری کامل از ظرفیتهای صادراتی خود بازمانده و حضور موثری در بازارهای جهانی نداشته باشد.
با این حال، تبدیل ایران به هاب اصلی مبادلات انرژی در منطقه همچنان یکی از اهداف استراتژیک سیاستهای بلندمدت کشور محسوب میشود. تحقق این هدف میتواند جایگاه ایران را در معادلات جهانی انرژی به شدت ارتقا داده و نقشی برجسته برای کشور در عرصه بینالمللی فراهم کند. این امر نه تنها قدرت اقتصادی ایران را تقویت میکند، بلکه به ایران امکان میدهد تا به یک بازیگر محوری در منطقه تبدیل شود.
تجارت گاز به دلیل نقش حیاتی آن در تامین انرژی برق و گرمایش کشورها، اهمیتی استراتژیک و بلندمدت دارد. ایجاد پیوندهای تجاری در این حوزه میتواند به طور چشمگیری قدرت سیاسی کشورها را تقویت کرده و جایگاه آنان را در صحنه جهانی تحکیم بخشد. برای ایران، تجارت گاز ابزاری استراتژیک در جهت افزایش نفوذ منطقهای و تثبیت موقعیت ژئوپلیتیکی به شمار میآید.
افزایش قدرت ژئوپلیتیکی ایران با ورود گاز روسی
در همین راستا، دولت سیزدهم با امضای توافقی تاریخی، راه را برای واردات گاز از روسیه هموار کرد و زمینهساز تبدیل ایران به یکی از بازیگران اصلی عرصه انرژی منطقه شد. این توافق که در تیرماه ۱۴۰۳ میان وزیر نفت وقت ایران و مدیرعامل شرکت گازپروم روسیه به امضا رسید، مقرر میکند که روزانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی از روسیه به مدت ۳۰ سال از طریق خط لوله به ایران منتقل شود. اجرای این پروژه با سرمایهگذاری مستقیم روسیه انجام خواهد گرفت.
ظرفیت مازاد ۹۵ میلیارد مترمکعبی صادرات گاز روسیه و نیاز این کشور به بازارهای جدید، فرصت استراتژیکی برای ایران فراهم کرده است تا بتواند از این همکاری بهرهبرداری کند و گامی بزرگ در مسیر تامین انرژی پایدار و تقویت نقش خود در منطقه بردارد.
این توافق به ایران این امکان را میدهد که گاز روسیه را وارد کرده و سپس آن را با قیمتی بالاتر به کشورهای همسایه نظیر عراق، ترکیه و پاکستان صادر کند.
ایران بهدنبال تبدیل به مرکز مبادلات انرژی در خاورمیانه
تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه به اندازهای حائز اهمیت است که محسن پاکنژاد وزیر نفت، در جلسه دفاعیه خود در مجلس، بهصراحت به این موضوع اشاره کرد و گفت: اولویت وزارت نفت در دولت چهاردهم، استفاده از دیپلماسی منطقهای و تبدیل ایران به قطب انرژی منطقه خواهد بود.
وی تأکید کرد:ما دارنده بزرگترین مخازن نفت و گاز جهان هستیم و میتوانیم محور اتصال بسیاری از همسایگان شرقی، غربی و جنوبی باشیم.
وزیر نفت همچنین افزود:تجارت گاز در دولت شهید رئیسی آغاز شد و این مسیر را ادامه خواهیم داد.
این نکته برجسته نشان میدهد که سیاستگذاریهای کلان کشور بهطور جدی به دنبال تقویت نقش ایران در معادلات انرژی منطقهای و جهانی است، و تحقق این هدف میتواند موقعیت ایران را به عنوان یکی از بازیگران اصلی بازار انرژی بینالمللی تثبیت کند.
استراتژیهای جدید ایران برای غلبه بر موانع بینالمللی و رقابت با آمریکا
با این حال، ایران در مسیر توسعه صادرات گاز خود با چالشهای جدی مواجه است. رقابت مستقیم با ایالات متحده، به ویژه در حوزه انرژی، یکی از این موانع است. سیاستهای بینالمللی و نفوذ آمریکا در منطقه، موانع بزرگی را بر سر راه پروژههای صادرات گاز ایران، از جمله به هند و پاکستان، ایجاد کرده است. از این رو، افزایش سهم ایران در بازار گاز منطقه، امری استراتژیک و ضروری است که برای حفظ و تقویت جایگاه کشور نباید از آن غافل شد.
