کارشناسان در نشست مسئولیت اجتماعی به چالش‌های محیط زیست تهران پرداختند

به گزارش اقتصاد انرژی، به رسم سه شنبه های هر هفته، در میان شهر شلوغ تهران، با حضور کارشناسان منتخب مراکز خدمات اجتماعی و مدیران و کارشناسان منابع انسانی منطقه 22 گانه تهران شهرداری، هفتمین نشست از جلسات برگزار شد که افراد مختلف را از همه اقشار گرد هم می‌آورد تا عمیقاً در قلمرو مسئولیت اجتماعی و پایداری سازمانی کاوش کنند. این نشست مسئولیت اجتماعی در تاریخ 29 آبان 1403 با میزبانی منطقه 21 برگزار شد.

محورهای اصلی نشست شامل چالش های محیط زبستی شهر تهران، اصول و ملاحظات محیط زیست در استاندارد مسئولیت اجتماعی، ابتکارات و اقدامات کاهش رد پای محیط زیستی شهر تهران بود. شرکت کنندگان حاضر در این جلسه، کارشناسان منتخب مراکز خدمات اجتماعی و مدیران و کارشناسان منابع انسانی منطقه 22 گانه تهران بودند که به بحث و تبادل نظر در مورد چالش های محیط زیستی شهر تهران و اصول و ملاحظات و اثدامات در حوزه مسئولیت‌پذیری اجتماعی پرداختند. سخنرانان کلیدی این نشست نیز شامل دکتر حسین محمودی (عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی) و پدرام جدی (معاون راهبری و هماهنگی اداره کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری) بودند.

که با ارائه تجربیات و نظرات خود به غنای مباحث افزودند و مشارکت فعال حضار در این جلسه به تقویت همکاری‌ها و افزایش آگاهی در زمینه مسئولیت اجتماعی کمک کرد. همچنین خانم اشتیاق(پژوهشگر و کنشگر در حوزه مسئولیت اجتماعی) و برخی کارشناسان از مناطق مختلف شهرداری تهران و همچین از اداره نفت و وزارت خانه های مختلف با بیان تجربیات خود در حوزه مسئولیت اجتماعی به غنای مباحث افزودند.

در نتیجه، این رویداد فرصتی مناسب برای یادگیری و تعامل با ذی‌نفعان به شمار می‌آید و امید است تا در آینده نیز چنین نشست‌هایی، به مراتب بیشتری برگزار شود. ابتدای نشست با سخنرانی آقای بهشتی، معاون اجتماعی فرهنگی منطقه 21 شهرداری تهران، آغاز شد که به اختصار، مباحثی را در خصوص معضلات محیط زیستی منطقه بیان کردند که این مشکلات با مسائل اجتماعی منطقه نیز پیوند دارند و  از عمده ترین مسائل می توان به پسماندهای شرکت پاکسان و بهنوش اشاره کرد. در ادامه، بخش اول و دوم کلاس با صحبت های دکتر حسین محمودی، آغاز شد و به مقدمه ای از چالش های محیط زیستی در جامعه و در مناطق 22 گانه شهرداری تهران پرداخته شد و ایشان بیان کردند که بزرگترین دغدغه محیط زیستی حال حاضر ما  این است که حس مکانی و هویت مکانی خود به مراتب کمتر شده و یا از دست داده ایم و بالعکس، احساس فراموشی ما نسبت به مسائل مرتبط با شهر و محلات خود، پررنگ تر شده است.

ایشان از کارشناسان مناطق 22 گانه خواستندکه تا با یکدیگر به مباحثه پرداخته و به صورت مشارکت گروهی، مشکلات و چالش های محیط زیستی منطقه خود را بیان کنند و از جمله مسائل ذکر شده می توان به رها شدگی حیواناتی همچون سگ ها، آلودگی هوا و یا آلودگی های صوتی در مراکز شهر و یا بوی فاصلاب های شهری و کارخانه ها پرداخت. سپس دکتر حسین محمودی، مباحث آماری مرتبط با توزیع مراکز کارواش در شهر تهران ارائه دادند و بیان کردند که معضل امروزه ما تنها آلودگی هوا نیست و از مشکلات حائز اهمیت می توان به مراکز کارواش اشاره کرد. به عبارت دیگر، گروهی از اصناف و واحدهای خدماتی- تولیدی به عنوان منابع اثرگذار بر کیفیت منابع آب شناسایی شده اند.

تعمیرگاه ها و مراکز خدمات خودرو غالبا دارای پساب ها، پسماندهای شیمیایی و آلودگی ها با مشتقات نفتی می باشند. این مراکز نیز دارای استاندارهایی جهت جلوگیری از آلایندگی محیط زیستی هستند. منابع تامین آب در کارواش ها، آب شرب شهری و آب تانکر )در برخی موارد چاه عمیق، قنات( است و محل دفع پساب تولیدی آنها از طریق سیستم فاضلاب شهری، چاه جذبی، تخلیه از طریق سپتیک و تانکر، تخلیه داخل مسیل و کانال های سطحی (رودخانه ها) است.

معمولا کارواش های نوین (کارواش های اتوماتیک، نانو و بخار) میزان آلایندگی و مصرف انرژی کمتری نسبت به کارواش های نوع دستی دارند. علاوه بر این، انواع آلاینده هایی که در کاراواش وجود دارند، شامل موارد زیر است :

1. چربی و روغن (اختلال در فتوسنتز و تولید مثل آبزیان(
2. شویندها و دترجنت ها (غالبا تجزیه ناپذیر هستند و باعث افزایش نفوذپذیری خاک، کدورت آب و مرگ و میر آبزیان می شود).
3. فلزات سنگین (عدم امکان دفع این مواد از بدن انسان و سایر موجودات وجود دارد).
4. خاک، شن و ذرات
5. فسفات
6. موادشیمیایی

کارواش ها و معضل تصفیه خانه نیز از آن دست موارد است که باید به آنها توجه ویژه ای کرد. زیرا با وارد شدن آلاینده های مذکور به فاضلاب شهری، رودخانه ها و دریاچه ها، مقدمات ایجاد آلودگی های زیست محیطی و سلامت افراد، ایجاد می شود. عمده ترین راهکار کنترل آلایندگی این واحدها، تصفیه پساب خروجی و استفاده مجدد از آن می باشد که متاسفانه فراگیری این موضوع در کشور نهادینه نشده است. در اکثر کشورهای پیشرفته جهان، کارواش هادارای سیستم تصفیه فاضلاب و استفاده مجدد از پساب می باشد. در ادامه، با تحلیل نمودار توزیع مراکز کارواش در مناطق شهر تهران، توصیه شد که کارشناسان و افراد در مناطق 2،4،5،15، به آسیب های ناشی از کارواش ها توجه بیشتری داشته باشند و از پیشنهادات در حوزه مدیریت زیست محیطی کارواش ها می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1. با توجه به اینکه در قانون نظام صنفی واحدهای خدماتی، الزامی به اخذ مجوز محیط زیست نیست، ترتیبی اتخاذ گردد. به صورتی که هرگونه مجوز فعالیت پس از ارائه استعلام از سازمان حفاظت محیط زیست و انطباق کلیه شرایط کارواش با ضوابط زیست محیطی ) من جمله احداث سیستم تصفیه فاضلاب ، مدیریت پسماند ها و… ( صورت پذیرد.
2. استفاده از پاک کننده های بر پایه آب )غیرنفتی( و حلال های طبیعی وتجزیه پذیر هستند یا پیگیری ساخت یک ماده شوینده با مخاطرات محیط زیستی حداقل،توسط شرکت های دانش بنیان (نانو) و اعلام به واحدهای کارواش جهت جایگزینی ماده شوینده مذکور با مواد قبلی.
3. تشویق واحدهای دارای سیستم تصفیه جهت استفاده ازآب بازیافتی (به جز شستن نهایی) برای شستشوی خودرو .
4. آگاه سازی مردم درباره اثرات سوء پساب کارواش ها بر کیفیت منابع آب توسط رسانه ها، پوستر و تابلوهای تبلیغاتی، بروشورها و غیره.
5. استفاده از کارواش های با تکنولوژی روز مانند کارواش های بدون آب (نانو و بخار)
6. پیشنهاد صدور دستور العملی از طرف سازمان محیط زیست به اتحادیه مربوطه جهت ابلاغ لزوم جایگزینی کارواش های سنتی به کارواش های نانو به منظور کاهش حجم فاضلاب.
7. بازنگری در نظریه سازمان درخصوص مجاز بودن اتصال فاضلاب کارواشها بدون عملیات تصفیه به اگوی شهری به دلیل خطرناک بودن ماهیت فاضلاب صنعتی کارواش و طراحی تصفیه خانه جنوب صرفا برای فاضلاب بهداشتی.
8. با توجه به قرارگیری نوع پسماند کارواش در دسته پسماندهای ویژه تدابیری اتخاد گردد تا اینگونه پسماندها همانند پسماندهای ویژه دیگر واحدهای صنعتی جهت امحاء در سامانه ثبت و پس از تایید به سایت های مجازامحاء انتقال داده شوند.

همچنین یکی دیگر از انواع پسماند، ضایعات تجهیزات برقی یا پسماند الکتریکی و الکترونیکی (E-Waste) میباشد که به هر نوع وسیله ای اطلاق می شود که از یک منبع تأمین انرژی الکتریکی استفاده میکند و در پایان عمر خودش قرار دارد و یا دچار آسیبهایی شده است که تعمیر آن برای کاربر مقرون به صرفه نمی باشد. با پیشرفت سریع علم و تکنولوژی و تنوع وسایل الکترونیکی و الکتریکی، مواجه با حجم عظیمی از وسایل بلااستفاده و از کار افتاده الکتریکی و الکترونیکی شده ایم، در نتیجه حجم این نوع از پسماند افزایش یافته و از آنجایی که این پسماندها در دسته پسماند خانگی هستند، ولی با توجه به ساختار مواد درونشان در گروه خطرناک و ویژه قرار گرفته اند. با در نظر گرفتن موادی که در اثر انباشت در طبیعت می توانند به محیط زیست صدمات جبران ناپذیری وارد کنند، باید قوانین و راهکارهای مناسب در نظر گرفته شود تا هم مواد قابل بازیافت از عناصر موجود در ساختمان قطعات مورد نیاز، استفاده مجدد گردد و نیز منابع جدید کمتری از طبیعت برداشت شود. در عین حال کلیه مراحل جمع آوری، بازیافت و دفن آن عاملی در جهت اشتغال زایی در سطح جامعه می گردد و کمک شایانی به بدنه اقتصادی جامعه میشود. استفاده از تجهیزات الکترونیکی در دهه های اخیر به شدت افزایش داشته و متناسب با آن تعداد وسایل برقی دور ریخته شده نظیر کامپیوتر، گوشی تلفن همراه و وسایل سرگرمی نیز افزایش شدیدی داشته است. گزارش ها نشان می دهند که بیش از هزار نوع از مواد در گروه بندی های فلزی، آلیاژهای فلزی، پلیمری، شیشه، چوب، سرامیک، لاستیک در تولید این محصولات به کار گرفته می شوند، که در شکل اولیه میتوانند در دو گروه مواد بی خطر و پرخطر برای انسان و محیط زیست تقسیم بندی شوند. برآورد میشود که سالانه حدود 50 میلیون تن E-waste در دنیا تولید میشود. علاوه بر این، میزان کل پسماند تولیدی از تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی در شهر تهران در سال 1396 برابر 82330 تن بوده است که معادل سرانه 9/57 کیلوگرم به ازای هر نفر در سال بوده است. میزان ضایعات تجهیزات برقی تولیدی در سال 1400 به 108708 تن رسیده که پیش بینی می شود در سال 1405  به 121005 تن و در سال 1410 به 133000 تن برسد. در تهران به ترتیب کولر، ماشین لباسشویی، یخچال و تلویزیون بیشترین بخش این نوع پسماند را از نظر وزنی تشکیل می دهند. یکی از انواع تجهیزات برقی که در سالیان اخیر رشد زیادی هم در مصرف و هم در تولید ضایعات داشته کامپیوتر بوده است. پسماند تولیدی از کامپیوتر در تهران حدودا برابر4 کیلوگرم به ازای هر نفر در سال بوده است. صنایع تولیدکننده تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی مصرف کنندگان عمده فلزات قیمتی و خاص هستند. امروزه برخی وسایل برقی ممکن است حاوی 60 عنصر باشند که برخی سمی و خطرناک و برخی قیمتی اند. یک تلفن همراه حدودا حاوی 40 عنصر هستند. یک تن تلفن همراه بطور میانگین حاوی 3/5 کیلوگرم نقره، 340 گرم طلا، 140 گرم پالادیوم و 130 کیلوگرم مس هست. این مقدار با توجه به فروش سالانه 1/2 میلیارد گوشی تلفن همراه ( مربوط به سال 2007 ) نشان از مصرف بالای منابع طبیعی در این صنعت دارد. در نتیجه، مدیریت مناسب جهت دریافت این پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی از مصرف کننده و هدایت آ نها برای بازیافت و استفاده مجدد، ساماندهی مناسبی هنوز تعداد بسیار زیادی از مردم آگاهی از خطرات و چگونگی جداسازی و تحویل این پسماندها را ندارند .شناخت ارتباطات و عوامل تأثیرگذار در چگونگی هدایت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی برای هر کشور ضروری بوده تا با ایجاد بستری مناسب و تدوین قوانین قدمی در جهت توسعه پایدار برداشته شود. برنامه ریزان و سیاست گذاران شهری می توانند نقش به سزایی در جهت تدوین و اجرای راهکارهای مناسب داشته باشند(حیدری و محمودی، 1398 ؛ مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، 1396).

در ادامه آقای پدرام جدی، معاون راهبری و هماهنگی اداره کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، صحبت های خود را بدین گونه آغاز کردند که مهم ترین رکن مسئولیت اجتماعی در زمینه حفظ محیط زیست در کشور، اصل ۵۰ قانون اساسی است که بیان می کند : در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می گردد. از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است. سپس درباره عمده چالش های محیط زیستی صحبت کردند که از جمله عمده چالش های محیط زیستی می توان به وجود منابع آلاینده آب و خاک ، از بین رفتن تنوع زیستی و پایین بودن کارایی سیستم‌های نظارت، شناسایی و پایش زیست محیطی ، عدم توازن عادلانه بین حقوق شهر و حریم آن، ساخت و سازهای بی‌رویه و در نتیجه ایجاد آلودگی و عدم توجه به نظارت و پایش حریم مناطق مختلف تهران و وضعیت بهداشتی و سلامت و همچنین افزایش شدت فشارهای وارده بر محیط زیست، بروز انواع آلودگی‌های زیست محیطی و تخریب منابع و کاهش فضاهای طبیعی و اثرات و خسارت‌های تخریب محیط زیستی و خسارت‌های اقتصادی اشاره کرد. همچنین آلودگی آب و خاک و فرونشست زمین و شدت بالای مصرف انرژی در پایتخت و چالش مدیریت منابع انرژی و هزینه‌های وارده از جمله عمده چالش‌های محیط زیستی می‌باشد. سپس با استفاده از داده‌های آماری، کیفیت هوا را در سال ۱۴۰۲ از نظر شاخص کیفیت هوا AQI، بررسی کرده و همچنین وضعیت آب و فاضلاب شهر تهران را به تفکیک آماری بیان کردند که ظرفیت بهره‌برداری تصفیه خانه‌های فاضلاب شهر تهران ۳۵۰ میلیون متر مکعب در سال و منابع تامین از ۹ تصفیه خانه می‌باشد که میزان مصرف آب شرب شهر تهران، ۸۱۵ میلیون متر مکعب بوده که ۵۵ درصد از ۷ تصفیه خانه آب شیرین کن و ۴۵ درصد آن از ۶۶۲ چاه و قنات تامین می‌شود. ایشان همچنین وضعیت انرژی برق و گاز شهر تهران را بررسی کردند و به تفکیک ظرفیت پست‌های برق و نیروگاه‌های تجدید پذیر و پاک استان تهران و میزان مصرف گاز شهر تهران را بیان کردند. علاوه بر این، ایشان اقدامات انجام شده در حوزه خدمات شهری و محیط زیست را در حوزه‌های مختلف من جمله حوزه فضای سبز شهری و حوزه آب و فاضلاب حوزه آلودگی‌های شهری و مدیریت انرژی و حوزه انرژی و ارزیابی محیط زیستی و اقدامات انجام شده در حوزه پسماند، حوزه توانمندسازی و مشارکت‌ها و حوزه حمل و نقل و ترافیک به تفکیک آمار، تحلیل کردند. از جمله اقدامات انجام شده در حوزه آب و فاضلاب می‌توان به استفاده از پساب فاضلاب، نصب و بهره‌برداری از چندین تصفیه خانه در مناطق تهران و کاهش برداشت از چاه ها و شناسایی و رفع نقاط ورود فاضلاب به کانال های آب سطحی اشاره کرد. در حوزه آلودگی‌های شهری می‌توان از اقدامات انجام شده‌ای مانند شناسایی و کنترل منابع آلاینده محیط زیست و در حوزه مدیریت انرژی، احداث و بهره‌برداری نیروگاه‌های کوچک مقیاس خورشیدی در مناطق ۲۲گانه و نصب و راه‌اندازی چندین دستگاه آبگرمکن خورشیدی در اماکن عمومی و بوستان‌های شهر تهران، اصلاح الگوی مصرف انرژی و منابع در ساختمان‌های تحت پوشش شهرداری تهران و نصب چندین دستگاه سیستم کاهنده مصرف انرژی و معاینه فنی چندین موتورخانه در ساختمان‌های تحت پوشش شهرداری تهران نام برد. علاوه بر این انجام ممیزی انرژی در ۲۴۶ ساختمان تحت تملک شهرداری تهران و پیاده‌سازی نظام مدیریت سبز در ۵۴ ساختمان تحت تملک شهرداری و بررسی ۸۳۱ عنوان پروژه در کمیته فنی غربالگری مطالعات توجیه محیط زیستی از جمله اقدامات انجام شده در حوزه انرژی و ارزیابی محیط زیستی می‌باشند. در حوزه پسماند نیز اجرای طرح نوماند ، تولید برق از پسماند و افزایش تفکیک پسماند از مبدا و توسعه مراکز MRF از جمله اقدامات موثر شهرداری تهران می باشد. از جمله اقدامات انجام شده در حوزه توانمندسازی و مشارکت‌ها نیز می‌توان به ایجاد و راهبری خانه‌های محیط زیست در مناطق ۲۲گانه به تعداد ۲۹۸ خانه و برگزاری ۵۸۲۸ برنامه آموزشی، ترویجی و فرهنگی در سال اشاره کرد و همینطور نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی و توسعه آن ها به همراه توسعه ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا و صوت و توسعه مراکز معاینه فنی خودرو ها از جمله اقدامات موثر در حوزه حمل و نقل و ترافیک می باشد .لازم به ذکر است که ارقام آماری به طور تقریب بررسی شده و آمار دقیق تر در حوزه های فوق ، در حال بروز رسانی و تقویت می باشد. در نهایت، بیان شد که آگاهی و آموزش باید منتج به توانمندسازی و تصمیم گیری افراد شود و بستری را فراهم کند تا تمامی آحاد جامعه بتوانند در آن، شرکت کنند.

در بخش سوم که با صحبت های دکتر حسین محمودی آغاز شد، افراد شروع به مشارکت کردند. در واقع، در این گردهمایی روشنگر، تغییری دگرگون کننده در فضا احساس می شد. افراد دیگر منفعلانه عقب ننشستند، بلکه با شور و اشتیاق وارد گفتگو شدند و از رویکردی مشارکتی برای مقابله با مسائل محیطی مبرمی که مناطقشان را رنج می‌دهد، استقبال کردند. هر صدا دارای وزن و اهمیت بود و به تلاش جمعی برای تغییر مثبت کمک می کرد. فضای جلسه، مملو از هاله ای از انتظار و هدف بود؛ زیرا شرکت کنندگان سفری را به سوی چشم اندازی مشترک از آینده ای بهتر و پایدارتر آغاز کردند. با گشوده شدن بحث‌ها، مجموعه‌ای از چالش‌ها و فرصت‌ها پدیدار شد که تصویر واضحی از ارتباط بین اعمال انسان و محیط زیست را ترسیم می‌کرد. شرکت‌کنندگان داستان‌های شخصی، بینش‌ها و ایده‌های نوآورانه را به اشتراک گذاشتند که باعث ایجاد یک اثر موجی از الهام و توانمندی در سراسر سالن شد و افراد با ذهنی باز، شبکه پیچیده‌ای از مشکلات زیست‌محیطی را که جوامعشان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، از آلودگی هوا و آب گرفته تا مدیریت زباله و پراکندگی شهری و مسائل دیگر کشف کرده و به ریشه‌های این مسائل پرداختند و لایه‌های پیچیدگی را جدا کردند تا الگوها و سیستم‌های زیربنایی را آشکار کنند. از طریق این فرآیند درون نگری و بررسی، حس جدیدی از همبستگی و هدف مشترک بین افراد حاضر در جلسه پدیدار شد. با هدف مشترک تقویت پایداری و مسئولیت پذیری اجتماعی در مناطق مربوطه خود متحد شدند. مرزها از بین رفتند و جای خود را به احساس تعلق به یک جامعه بزرگتر و جهانی از تغییر دهندگان و مباشران زمین دادند. امید است با نزدیک شدن به پایان جلسات، حس امید و عزم افرادی که با خرد جمعی و شور و شعور کسانی که گرد هم آمده بودند، به وجود بیاید و هر فردی با احساسی تازه از هدف و تعهد، آماده انجام اقدام و ایجاد تفاوت به روش منحصر به فرد خود باشد و در پایان، این سفر نشان دهنده فعالیت های درخشان افراد به سوی جهانی پایدارتر، قدرت اجتماع، گفتگو و همکاری باشد و به ما یادآوری کند که با هم می‌توانیم عوامل تغییری باشیم که آرزوی دیدن آن را در جهان و پیرامون زندگی خود داریم. بنابراین، بیایید به جمع شدن، گفتگو و اقدام موثر ادامه دهیم، زیرا در اتحاد و هدف است که راه را به سوی فردای روشن‌تر برای همه هموار خواهیم کرد.