در حالی که کشور با چالش ناترازی انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کند، نیروگاه‌های فرسوده و کم‌بازده نقش مهمی در افزایش مصرف سوخت و اتلاف منابع دارند. کارشناسان معتقدند که راندمان پایین نیروگاه‌ها، یکی از عوامل اصلی تشدید این بحران است؛ موضوعی که نه‌تنها بهره‌وری انرژی را کاهش می‌دهد، بلکه هزینه‌های سنگینی را به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.
در حال حاضر بیش از ۳۵۰۰ مگاوات واحدهای گازی قدیمی کم ظرفیت و با راندمان حدود ۲۵ درصد و کمتر در کشور وجود دارد، این واحدها که عمدتاً فرسوده و کم‌بازده‌اند، در سال ۱۴۰۰ حدود ۴ میلیارد مترمکعب گاز و نیم میلیارد لیتر نفت‌گاز مصرف کردند. این میزان مصرف سوخت معادل هزینه خرید نیروگاه‌های جدید با راندمان دو برابر است.
طبق گزارش‌ها، مصرف بی‌رویه سوخت و راندمان پایین نیروگاه‌ها یکی از چالش‌های جدی در بخش تولید برق کشور است. برای مثال، در برخی از نیروگاه‌های فرسوده، راندمان به کمتر از ۱۸ درصد می‌رسد که به‌ویژه در فصل تابستان موجب افزایش مصرف و فشار به شبکه می‌شود.
آمارها نشان می‌دهند که راندمان متوسط نیروگاه‌های حرارتی کشور در سال ۱۴۰۰ حدود ۳۹ درصد بوده است، در حالی که در کشورهای پیشرفته این میزان به‌طور قابل‌توجهی بالاتر است. به‌ویژه، واحدهای گازی که بیش از ۳۰ سال عمر دارند، در حال حاضر بخش عمده‌ای از تولید برق کشور را تأمین می‌کنند، اما به دلیل عمر طولانی و فرسودگی، کارآیی آنها بسیار پایین است. این در حالی است که به‌گفته کارشناسان، با نوسازی و استفاده از فناوری‌های جدید، مانند نیروگاه‌های سیکل ترکیبی با راندمان بالاتر، می‌توان به‌طور قابل‌توجهی مصرف سوخت را کاهش داد و از هدررفت منابع جلوگیری کرد.
تحقیقات نشان می‌دهند که در کشورهایی مانند آمریکا، استفاده از گاز طبیعی برای تولید برق به حدود ۳۶ درصد می‌رسد، در حالی که در ایران این میزان حدود ۸۲ درصد است. با وجود منابع عظیم گاز در کشور، استفاده بهینه از این منابع مستلزم به‌روزرسانی و نوسازی نیروگاه‌های فرسوده است. این اقدام می‌تواند در کاهش هزینه‌های سوخت و بهبود راندمان شبکه برق مؤثر واقع شود.
تنها ۳۰ درصد سوخت تحویلی تبدیل به برق می‌شود
آنطور که محسن پاکنژاد – وزیر نفت اعلام کرده، وزارت نفت در طول ۶ ماه اخیر در زمینه افزایش تولید نفت گاز خام، افزایش تولید فراورده‌های نفتی، افزایش واردات نفت گاز، عملکرد خوبی داشت. نفت گازی که لیتری ۶۰ سنت خریداری می‌شود به نیروگاهی تحویل داده می‌شود که با راندمان ۳۰ درصد آن را تبدیل به برق می‌کند و ۷۰ درصدش می‌شود دود هوا. میزان سوخت مایع تحمیلی به نیروگاه‌ها هم در این رابطه حائز اهمیت هست که خب به درستی در طول ۶ ماه گذشته رکوردهایی در این زمینه ثبت شده است.
او تأکید کرد که این مشکل، نتیجه کوتاه‌مدت نیست و ریشه در چند دهه گذشته دارد. یکی از مسائل کلیدی در این زمینه، عملکرد نیروگاه‌های کشور و راندمان پایین آن‌هاست که تأثیر مستقیمی بر تراز انرژی و میزان مصرف سوخت دارد.
افزایش تحویل نفت‌گاز به نیروگاه‌ها
بر اساس آمار منتشرشده، میزان تحویل نفت‌گاز به نیروگاه‌ها در ماه‌های اخیر روند افزایشی داشته است. در حالی که مصوبات بالادستی مقدار ۵۰ میلیون لیتر در روز را تعیین کرده بودند، میزان تحویل واقعی در آذرماه ۵۱ میلیون لیتر، در دی‌ماه ۵۴ میلیون لیتر و در بهمن‌ماه ۵۵ میلیون لیتر در روز گزارش شده است.
این افزایش مصرف سوخت مایع، علاوه بر هزینه‌های سنگین اقتصادی، پیامدهای زیست‌محیطی جدی نیز دارد. مصرف بالای نفت کوره و گازوئیل در نیروگاه‌ها منجر به انتشار آلاینده‌های بیشتری در هوا شده و کیفیت محیط‌زیست را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
راندمان نیروگاه‌ها نصف دنیاست
رضا پدیدار، رئیس کمیسیون توسعه پایدار، محیط زیست و استاندارد اتاق ایران، نیز با اشاره به این موضوع بیان کرد: در مقایسه با متوسط بهره‌برداری از نیروگاه‌ها در دنیا، می‌توان گفت نیروگاه‌های ما اکنون نصف این راندمان را تجربه می‌کنند. یعنی اگر نیروگاهی در یک کشور توسعه‌یافته اروپایی، راندمان ۵۶ تا ۵۸ درصدی را ثبت می‌کند، نیروگاه‌های موجود در ایران راندمان زیر ۳۰ درصد دارند. همان‌طور که می‌بینید این یک فاجعه است! یعنی همان‌قدر انرژی را مصرف می‌کنند اما نصف آن بازدهی دارند.
این مسئله نشان می‌دهد که بخش مهمی از انرژی کشور به دلیل بازده پایین نیروگاه‌ها هدر می‌رود. نایب رئیس فدراسیون نفت ایران نیز تأکید دارد که یکی از اقدامات مهم برای کاهش ناترازی انرژی، افزایش راندمان نیروگاه‌های گازی و فسیلی است تا میزان هدررفت انرژی به حداقل برسد.
لزوم اصلاح ساختارهای نیروگاهی و مدیریت مصرف انرژی
یکی از راهکارهای اساسی برای کاهش ناترازی انرژی، ارتقای راندمان نیروگاه‌ها و استفاده از فناوری‌های نوین در این بخش است. پدیدار در این رابطه پیشنهاد می‌دهد که نیروگاه‌های کشور بر اساس نوع، ظرفیت و فرآیند تبدیل انرژی، طبقه‌بندی شوند و سیاست‌گذاری برای افزایش راندمان آنها صورت گیرد.
او همچنین بر اهمیت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و روش‌های نوین تولید برق تأکید دارد: اکنون در سایر کشورها برای جلوگیری از تخریب محیط‌زیست، تولید برق از زباله رایج شده است، اما متأسفانه در ایران کمتر به این موضوع پرداخته می‌شود.
در شرایط فعلی، حل مسئله ناترازی انرژی نیازمند یک برنامه جامع است که علاوه بر بهینه‌سازی نیروگاه‌ها، شامل سیاست‌گذاری‌های دقیق در زمینه مدیریت مصرف نیز باشد. دولت و بخش خصوصی باید با همکاری یکدیگر، راهکارهایی را برای افزایش بهره‌وری در تولید و کاهش مصرف غیرضروری ارائه دهند تا از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری شود.
