به گزارش اقتصاد انرژی آنلاین یک گزارش پژوهشی نشان می‌دهد که با تغییر منحنی بار و هم‌زمانی پیک مصرف در روز و شب در تابستان، حل مشکل خاموشی یا قطع برق از طریق مدل‌های مدیریت مصرف ممکن نیست. تنها راه‌حل، افزایش ظرفیت تولید برق و بهینه‌سازی مصرف در بخش‌های مختلف است. بر این اساس، صنایع بزرگ باید بهینه‌سازی را تا 34 درصد، صنایع کوچک تا 25 درصد و بخش کشاورزی تا 22 درصد انجام دهند. همچنین در بخش تجاری-خانگی، جایگزینی تجهیزات مصرفی کم بازده با تجهیزات پربازده، مانند تعویض موتور کولرهای آبی، باید در اولویت قرار گیرد.
معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران در گزارشی عنوان می‌کند که افزایش ظرفیت تولید برق و بهینه‌سازی مصرف انرژی، علاوه بر نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان، زمان‌بر نیز است. بنابراین، در کوتاه‌مدت، به‌ویژه در سال ۱۴۰۴، مشکل کمبود برق نه تنها برطرف نخواهد شد، بلکه با توجه به رشد مصرف ناشی از افزایش جمعیت شهری و وابستگی بیشتر به برق، پیش‌بینی می‌شود مسأله ناترازی برق تشدید گردد.
در سال گذشته، مصرف برق نسبت به سال ۱۴۰۲ با رشد ۸.۷ درصدی مواجه شد و کشور با ناترازی ۱۸ هزار مگاواتی روبرو بود. اما در صورتی که شرایط کنونی ادامه یابد، پیش‌بینی می‌شود این ناترازی در سال جدید به ۲۵ هزار مگاوات برسد و صنایع با مشکل تأمین برق مواجه شوند.
آمارهای اعلامی نشان می‌دهد که ظرفیت تولید برق در پایان دی ماه سال گذشته 94.5 هزار مگاوات بود و با توجه به برنامه‌های وزارت نیرو، پیش‌بینی می‌شود ظرفیت تولید برق در ابتدای سال ۱۴۰۴ به حدود ۹۷ هزار مگاوات برسد.
یکی از چالش‌های مهم در این حوزه، شکاف میان نرخ رشد تقاضا و تولید برق است. از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲، نرخ رشد سالانه تولید برق ۲.۸ درصد بوده، در حالی که نرخ رشد مصرف برق در همین مدت ۵.۱ درصد گزارش شده است. همچنین، تغییرات اقلیمی که منجر به کاهش فاصله پیک مصرف برق در روز و شب شده، از دیگر عوامل افزایش ناترازی‌ها به شمار می‌آید.
تغییرات اقلیمی مشکل نوظهور ناترازی برق
به عبارتی اگر تمام روش‌های مدیریت مصرف یا پاسخ بار و پیک سایی هم به‌کارگرفته شود حداکثر سه هزار مگاوات امکان جابه جایی بار بین دو پیک شبانه و روزانه وجود داد که باز هم حدود 5۱ هزار مگاوات کمبود تولید برق در سال‌جاری را خواهیم داشت. این مسأله نشان دهنده آن است که با روش تغییر زمان مصرف و روش‌های رفتاری نمی‌توان از ناترازی عبور کرد. بنابراین عملاً رفع ناترازی نیازمند افزایش ظرفیت تولید یا بهینه‌سازی مصرف از طریق جایگزینی تجهیزات کم مصرف با تجهیزات پر مصرف است که هر دو نیازمند سرمایه‌گذاری و تأمین مالی است.
ناترازی برق منجر به گرانی کالاها می‌شود
این گزارش اضافه می‌کند که کمبود عرضه برق، با سیاست سهمیه‌بندی بر واحدهای صنعتی و بنگاه‌های تولیدی تأثیرگذار است به طوری که حدود 60 درصد سهمیه‌بندی برق یا خاموشی‌ها در صنایع بزرگ و کوچک اعمال می‌شود. همچنین در این بخش علاوه بر خسارات ناشی از عدم تولید به علت کاهش کیفیت برق و افزایش نوسانات ولتاژ، ریسک خرابی دستگاه‌ها و تجهیزات برقی بیشتر می‌شود. بنابراین با توجه به اضافه شدن هزینه تعمیر به قیمت تمام شده شاهد افزایش قیمت نهایی کالاها نیز خواهیم بود.
رشد جمعیت همراه با رشد مصرف
بنابراین به علت تغییر منحنی بار و نزدیک شدن مقدار پیک روز و شب در فصل تابستان راهکار حل این مشکل مدل‌های مدیریت مصرف همچون خاموشی یا قطع برق نیست و تنها راه افزایش ظرفیت تولید برق و بهینه‌سازی از طریق جایگزینی تجهیزات مصرفی پربازده با تجهیزات کم بازده همچون تعویض موتور کولرهای آبی است. اما این دو راهکار علاوه بر اینکه نیاز به سرمایه‌گذاری قابل توجهی دارند زمان‌بر نیز هست به طوری که نمی‌تواند مشکل کمبود برق سال‌جاری را برطرف کند. از سوی دیگر به علت افزایش جمعیت با رشد مصرف نیز مواجه هستیم که همین امر موضوع ناترازی را در سال‌جاری بیش از پیش تشدید می‌کند. (شکل 1)
منتظر خاموشی‌های بدون برنامه باشید
با توجه به اینکه شبکه‌های توزیع برق دارای عمری بالای 30 سال هستند بنابراین در زمان افزایش بار شبکه در ایام پیک احتمالاً شاهد وقوع قطعی‌های نامنظم ناشی از حوادث شبکه باشیم.
در سال‌های اخیر تغییرات اقلیمی موجب تغییر چرخه‌های قبلی دمای هوا شده که علاوه بر افزایش گرما، وسعت و دوره زمانی نیز دستخوش تغییر می‌شود. بر اثر همین تغییرات کشور با خشکسالی‌های متوالی و کمبود آب مواجه شده که همین امر، کاهش تولید برق از نیروگاه‌های برقابی را به همراه دارد. این در حالی است که با افزایش دمای هوا میزان مصرف برق رشد چشمگیری پیدا می‌کند و این مسأله فشار بیشتری بر نیروگاه‌های حرارتی که وابسته به سوخت‌های فسیلی هستند وارد می‌آورد. در نهایت میزان تقاضای برق صنایع با محدودیت بیشتری مواجه شده و احتمال خاموشی‌های دوره‌ای افزایش می‌یابد.
احتمال مازوت سوزی در سال جدید
با توجه به شرایط بین‌المللی(تحریم‌ها) که ایران در آن قرار گرفته احتمالاً درآمدهای نفتی کاهش یابد که نهایتاً دولت را با مشکلاتی در تأمین ارز مواجه می‌کند. دولت نیز ارز موجود را صرف کالاهای اساسی خواهد کرد که با چنین اقدامی ارز چندانی برای اجرای طرح‌های تجدیدپذیر باقی نمی‌ماند. از سوی دیگر به علت اینکه با محدودیت دسترسی به گاز(سوخت نیروگاهی) مواجه هستیم؛ بنابراین وابستگی به مازوت در فصل سرد سال‌جاری افزایش می‌یابد.
راهکارهایی برای مدیریت ناترازی برق
اگرچه کمبود برق و خاموشی‌ها موجب کاهش تولید و کم شدن درآمد بنگاه‌ها خواهد شد اما با استفاده از برخی تجارب جهانی می‌توان بخشی از ریسک‌های کمبود برق را مدیریت کرد. به طور مثال برخی از بخش‌های صنعتی به دلیل انعطاف پذیری روش تولید، می‌توانند ساعات کاری خود را با توجه به الگوی تأمین برق تغییر دهند. علاوه بر آن برخی از مناطق یا حوزه‌های صنعتی نیز می‌توانند با برق خودتأمین، وابستگی به برق شبکه را کاهش دهند. همچنین توسعه زیرساخت‌های تأمین برق اضطراری می‌تواند خسارات ناشی از قطعی برق‌های نامنظم را نیز محدود سازد.
از سوی دیگر در حال حاضر شرایطی در بازار بورس فراهم شده که امکان مبادله قراردادهای دوجانبه و برق مطمئن وجود دارد، بخشی از واحدهای صنعتی می‌توانند از طریق خرید مستقیم برق از نیروگاه‌های خصوصی و تجدیدپذیر برق مورد نیاز خود را بخصوص در زمان پیک تأمین کنند. همچنین در برخی کشورهای صنعتی از سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی (EMS) برای پایش و بهینه‌سازی مصرف برق در صنایع استفاده می‌کنند که در آن با بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال، مصرف برق را کاهش داده و هزینه‌های انرژی را بهینه می‌کنند.
