توقف فعالیت فلرها، از یک‌سو به ارتقای زیست‌محیطی مناطق نفت‌خیز کشور کمک می‌کند و از دیگر سو، مانع هدر رفت منابع با ارزش هیدروکربوری میشود. یکی از دلایل تعویق پروژه‌های نوفلرینگ، دردسرهایی است که در مسیر سرمایه‌گذاری آن وجود دارد. از سویی نظام قراردادی برای ورود سرمایه‌گذار خارجی در این بخش جذاب نیست و از سوی دیگر، به دلیل قیمت به‌شدت یارانه‌ای گاز طبیعی در داخل کشور، سرمایه‌گذاران داخلی نیز رغبت جدی برای فعالیت در بخش ندارند؛ اما پتروشیمی‌ها می‌توانند یک فرصت طلایی برای این کار به شمار آیند.
چرا پتروشیمی؟
مجتمع‌های پتروشیمی جزو معدود صنایعی هستند که در بیشتر استان‌های کشور حضور فعال و موثر دارند و درعین‌حال، توسعه آنها نگرانی محیط زیستی چندانی به همراه نداشته است. حتی در برخی موارد، مجتمع‌های پتروشیمی به‌عنوان صنایع سبز معرفی شده و از آنها قدردانی هم میشود. در آخرین رویداد معرفی صنایع دوستدار محیط‌زیست، مجتمع‌های پتروشیمی مارون، فناوران، لاله، امیرکبیر، زاگرس، پارس، کاویان، پلی‌پروپیلن جم، مبین انرژی خلیج‌فارس، نوری، تبریز، ایلام و لرستان به‌عنوان صنایع سبز مورد تقدیر قرار گرفتند. همچنین مطابق آخرین آمار منتشرشده، تعداد مجتمع‌های پتروشیمی آلاینده نیز در ۶ سال اخیر به‌شدت کاهش‌یافته است. در سال ۹۴ از ۴۲ شرکت پتروشیمی، ۳۲ شرکت جزو صنایع آلاینده بودند که در سال ۹۸ باوجود سختگیرانه تر شدن الزامات محیط زیستی، از ۵۶ شرکت تولیدی، تنها ۱۹ شرکت آلاینده بودند.
برخی مجتمع‌های پتروشیمی کشور در آغاز تاسیس، آلاینده محسوب می‌شدند، اما در ادامه و با انجام فعالیت‌های قابل‌توجه، گواهی صنعت سبز را به دست آوردند. بخشی از این موفقیت، مرهون اعتبارهایی است که مجتمع‌های پتروشیمی برای امور محیط‌زیستی اختصاص دادند. اقدام‌هایی همچون مدیریت پساب‌های صنعتی و غیرصنعتی، توسعه جنگل‌های مصنوعی در جوار مجتمع‌های پتروشیمی و… از جایگاه ویژه محیط‌زیست در نگاه مدیران صنایع پتروشیمی کشور حکایت دارد.
گاز همراه، خوراک مناسب پتروشیمی‌ها
صنعت پتروشیمی می‌تواند با در اختیار گرفتن مسیرهای تولید و اشتعال گازهای همراه نفت و مدیریت آن جهت استفاده به‌عنوان خوراک مجتمع پتروشیمی، ایده به صفر رساندن سوزاندن گازهای مشعل در صنعت نفت را عملیاتی کند.
مجتمع‌های پتروشیمی نه‌تنها خود فلرینگ ندارند، بلکه گازهای همراه نفت که در حال سوختن در منطقه گچساران، دهلران و غرب کارون هستند از سوی پتروپالایشگاه‌ها جمع‌آوری‌شده یا قابل جمع‌آوری هستند تا از سوخته شدنشان جلوگیری شده و به خوراک پتروشیمی تبدیل شوند.
در سال‌های اخیر شاهد چرخه جدیدی از نوفلرینگ هستیم که در این زمینه می‌توان به پالایشگاه بیدبلند خلیج‌فارس اشاره کرد. این مجموعه، گازهای همراه نفت منطقه گچساران را جمع‌آوری و به‌عنوان خوراک استفاده می‌کند که روزانه، نزدیک به ۱۵میلیون مترمکعب گاز است. همچنین با افتتاح و بهره‌برداری از پروژه‌های NGL ۳۱۰۰ و NGL ۳۲۰۰ همین فرآیند انجام و حدود ۲۰میلیون مترمکعب هم از محل این دو پروژه تامین و از سوختن بخش دیگری از گازها جلوگیری میشود.
اجرای این پروژه‌ها در ابعاد وسیع‌تر و توسط مجتمع‌های پتروشیمی، دو منفعت جدی دارد؛ از یک‌سو پتروشیمی‌ها به‌جای خرید گاز در رقابت با بخش نیروگاهی و مصارف خانگی، خوراک موردنیاز خود را به شکل راحت‌تری تامین می‌کنند و از سوی دیگر، از سوخته شدن گازهای همراه نفت که سرمایه ملی است جلوگیری میشود.
مشعل‌های چشمک‌زن
ممکن است برخی ایراد بگیرند که پتروشیمی‌ها چگونه می‌توانند بساط فلر و سوزاندن گاز در آن را متوقف کنند درحالی که در هر مجتمع پتروشیمی نیز یک فلر بزرگ به چشم می‌خورد؛ اما باید دانست که جایگاه مشعل در صنعت پتروشیمی برای سوختن انواع گاز و سوخت نیست، بلکه در مجتمع‌های پتروشیمی، از مشعل صرفا برای شرایط اضطراری استفاده می‌کنند. به عبارتی مشعل‌های پتروشیمی همیشه خاموش هستند، مگر در مواردی که لازم باشد گاز را خارج کنند. به‌عنوان نمونه، ۹۲درصد گاز ارسالی به مشعل در منطقه عسلویه مربوط به پالایشگاه‌های گازی و ۸درصد مربوط به شرکت‌های پتروشیمی است.
جای خالی بازار کربن
شکل‌گیری بازار کربن در کشور، می‌تواند نقش موثری در کنترل آلاینده‌های هوا و تامین مالی پروژه‌های کاهش این آلایندگی ایفا کند. هرچند اکنون نیز ضوابطی وجود دارد که نه به‌اندازه یک بورس حرفه‌ای کربن، ولی به شکل خفیف، این تنظیم‌گری را انجام می‌دهند. بر اساس ماده ۳۸ قانون مالیات بر ارزش‌افزوده، مجتمع‌های تولیدی آلاینده باید یک درصد کل فروش خود را به‌عنوان عوارض آلایندگی پرداخت کنند و این روند تا زمانی که غیر آلاینده معرفی شوند، ادامه دارد. شرکت‌های پتروشیمی در این راستا تلاش کرده‌اند خروجی صنعتی آنها کمترین خسارت را به محیط‌زیست اطراف آنها وارد کند. یکی از اقدام‌های مهم پتروشیمی‌ها مدیریت کربن است و چند مجتمع پتروشیمی ازجمله مجتمع‌های شیراز، رازی و مارون گواهینامه مدیریت کربن را از سازمان‌های بین‌المللی دریافت کرده‌اند.
همچنین انتظار می‌رود توجه جدی به اجرای سریع‌تر طرح پتروشیمی همت در منطقه پارس جنوبی صورت پذیرد. در این طرح از CO۲ موجود در پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های منطقه استفاده‌شده و با شبکه‌های جمع‌آوری CO۲ و ترکیب با گاز آمونیاک، اوره تولید خواهد شد.
