غفلت نفتی سفارتخانه‌ها

وزارت نفت «خرید تضمینی» تجهیزات ساختِ اول را اجرایی کند

*در حوزه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان وزارت نفت چه سیاست‌هایی را باید اتخاذ کند؟

مهم‌ترین بحث درباره حمایت از شرکت‌های دانش‎‌بنیان به موضوع حمایت از «ساخت بارِ اول» برمی‌گردد. یعنی وزارت نفت باید سیاست‌هایی را اتخاذ کند که اگر تجهیزی که قبلا نمونه داخلی نداشت و از خارج وارد میشد، حالا تولیدکننده‌ای آن را بومی‌سازی کرده است را برای بار اول خودش بخرد و به اصطلاح «خرید تضمینی» کند.

خرید دولتی یا خرید تضمینی یکی از ابزارهای موثر برای تحریک و تقویت طرف تقاضا و ایجاد بازار برای تجهیزات بومی‌سازی شده در صنعت نفت است. وقتی تجهیزی برای بار اول بومی‌سازی می‌شود، صنایع ما جرأت استفاده از آن برای بار اول را ندارند و بنابراین نمی‌خواهند ریسک کنند و از تولیدکننده داخلی بخرند، زیرا نگران هستند که این تجهیز خوب کار نکند و به آنها خسارت وارد شود. حتی اگر منِ سازنده تمامی گواهی‌نامه و استانداردها را پاس هم کرده باشم باز هم این اعتماد به سختی جلب می‎شود.

در این وضعیت وزارت نفت به عنوان سیاستگذار این حوزه وارد می‌شود و با خرید تضمینی تجهیزات ساختِ بارِ اول، هم تقاضای کافی برای ادامه کار تولیدکننده را فراهم می‌کند و هم به پیمانکار تضمین می‌دهد که این محصول کیفیت لازم را داشته و ریسک او را پوشش می‌دهد.

البته به شما بگویم، حمایت از تجهیزات ساخت داخل، نیاز به جسارت و عزم و باور در بدنه وزارت نفت دارد. خداروشکر جوسازی‌ها علیه تولید داخل نیز به اندازه کافی هست. در همین حادثه چند ماه پیش در پالایشگاه تهران، شما دیدید که انفجار صورت گرفت ولی کسی هم مقصر شناخته نشد و انگار نه انگار اتفاقی افتاده است. حالا اگر همین انفجار به خاطر یک قطعه تولید داخل بود، تا خون همه ما تولیدکنندگان را به شیشه نمی‌کردند بی‌خیال ماجرا نبودند.

پس انتصاب مدیران جسور و معتقد به ساخت داخل یکی از مهم‌ترین کارهایی است که وزیر نفت می‌تواند با انجام آن به تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان و تولید داخل کمک کند. در این حوزه ما به مدیری نیاز داریم که اگر دید یک سازنده‌ تجهیزی را با رعایت تمامی استانداردها تولید می‌کند، پای آن بایستد و در مقابل مافیا سینه سپر کند.

زیرساخت تعامل مستمر بین وزارت نفت و سازندگان تجهیزات نفت ایجاد نشده است

*خرید تضمینی تجهیزات نفت هنوز اجرایی نشده است؟

در قالب یک سازوکار و سیاست مشخص نه، هنوز خرید تضمینی اجرایی نشده است. فقط در طرح گوره-جاسک به صورت استثنا از تجهیزات ایرانی به خوبی استفاده شد ولی خب در همین پروژه هم ما شاهد بودیم که از توان شرکت‌های الکتروموتورساز ایرانی استفاده نکردند و این تجهیزات را وارد کردند.

ماجرا از این قرار است که تولیدکننده ایرانی توان ساخت الکتروموتورها با توان مشخصی را دارد ولی با توجه به اینکه تا به حال در داخل کشور برای تولید این تجهیز تقاضایی نبوده، اقدام به ساخت آن نکرده است. شرکت کارفرمایی هم به دلیل اینکه تا به حال این شرکت تجربه ساخت این الکتروموتور را نداشته است از سازنده ایرانی حمایت نمی‌کند.

از طرفی سازنده هم که نمی‌تواند چند ده میلیون دلار برای ساخت هزینه کند، آخر هم از او نخرند. لذا بدین صورت بود که فرصتی که برای بومی‌سازی و ساخت بار اول این الکتروموتورها بود، از بین رفت. در نتیجه اینکه بنده می‌گویم مدیر باید جسور باشد موضوعی است که خودش را در این موارد نشان می‌دهد.

در سال‌های گذشته خیلی از حمایت از شرکت‌های دانش بنیان صحبت شد ولی در عمل اتفاقی نیفتاد. بارها از ما سازندگان طرح‌ برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان خواستند و ما هم طرح‌های خود را هر بار ارائه کردیم ولی می‌دیدیم در حوزه عمل اتفاقی نمی‌افتد. واقعا برای خود ما سوال است که وقتی نمی‌خواهند کاری انجام دهند چرا از ما طرح می‌خواهند. نمیدانم شاید چون بودجه نداشتند یا به دلایل دیگر کار جلو نرفت.

مثلاً یکی از پیشنهادهای ما این بود که در حوزه‌ی زیرساخت‌ها، زیرساخت ارزیابی توانمندی شرکت‌های سازنده تجهیز ایجاد شود. مثلاً فرض کنید انجمن استصنا 830 عضو دارد. ارزیابی توان داخلی آن‌ها توسط خود وزارت نفت امکان‌پذیر نیست، ولی خود تشکل‌ها می‌توانند این زیرساخت ارزیابی را ایجاد کنند و به موقع اطلاعات لازم درباره توانمندی ساخت مثلاً فلان تجهیز را در اختیار کارفرما قرار دهد. ما این سازوکار را با هلدینگ خلیج فارس برای تامین تجهیزات آن توسط سازندگان ایرانی آغاز کرده‌ایم.

*الان این زیرساخت ایجاد شده است که وزارت نفت با تشکل‌های فعال در این حوزه تعامل کند؟

نه هنوز ایجاد نشده است. وزارت نفت فقط از ما می‌خواست، لیست اعضای خود را به او اعلام کنیم و ما هم این کار را می‌کردیم. بحث اینکه آیا در ساخت یک تجهیز خاص مثل الکتروموتور با توان 3 مگاوات توان ساخت داخل وجود دارد یا نه یک بحث بسیار تخصصی است که باید این ارزیابی در سازوکاری مشخص انجام شود. به نظر من انجمن‌های فعال در این حوزه می‌توانند نقش موثری ایفا کنند.

مسیر تامین مالی سازندگان تجهیزات از بازار سرمایه عملا بسته شده است

*با سازندگان تجهیزات که صحبت می‌کنیم از سختی‌های تأمین مالی در ایران گلایه می‌کنند. به هر حال بانک‌ها با سود بالا وام می‌دهند درحالیکه سود بخش واقعی اقتصاد کمتر از این میزان است. به نظر شما چه روش‌هایی برای تأمین مالی وجود دارد و نقش وزارت نفت در این حوزه چیست؟

یکی دیگر از مشکلات ما ناظر به موضوع تامین مالی است. اگر دقت کنید عمده تأمین مالی سازندگان داخلی از طریق دریافت تسهیلات از بانک‌ها صورت می‌گیرد درحالیکه می‌توان با روش‌هایی بخشی از این تأمین مالی را از طریق بازار سرمایه انجام داد. بازار سرمایه در ایران ظرفیت بالایی برای تامین مالی پروژه‌ها دارد اما سازوکار آن وجود نداشته یا بسیار پیچیده است. یعنی به قدری سخت‌گیری وجود دارد که بخش خصوصی که برای تأمین مالی از طریق مثلاً انتشار اوراق سلف پشیمان می‌شود.

سازوکار فعلی بدین صورت است که برای پذیرش در بورس باید صورت‌های مالی شرکت شما در حدی که مشخص شده است مثبت باشد. در غیر اینصورت حتی اگر برنامه توسعه هم داشته باشید، کمکی به ورود شما به بازار نمی‎کند. یک تعداد حسابدار می‌نشینند و یکسری شاخص مالی تعریف می‌کنند که بر مبنای آن همه ما سازندگان تجهیزات را می‎توانند رد کنند چون اگر بدهی قبلی نداشتیم اصلاً وارد این حوزه نمی‎شدیم و در نتیجه به راحتی نمی‌توانیم از این بازار تأمین مالی کنیم.

برای حل این مشکل هم پیشنهاد و راهکار داریم. اتفاقاً به دولت هم ارائه کرده‌ایم که دولت از طریق تشکل‌ها، شرکت‌های تولیدکننده را رتبه‌بندی کند و توانمندی آنها را بسنجد. اگر مورد تأیید بودند از طریق بورس آنها را پذیرش کند. نه اینکه صورت مالی را تنها ملاک قرار دهند و مثلا بگویند چون طبق صورت مالی سوددهی شرکت نسبت به پارسال فلان میزان کم شده است پس شما پذیرش نمی‌شوید.

حقیقتا درباره راهکارهای تأمین مالی از بازار سرمایه ما فقط یکسری شعار و حرف کلی شنیده‌ایم و در عمل فعلاً اتفاقی نیفتاده است که امیدوارم وزارت نفت دولت سیزدهم با همکاری وزارت اقتصاد و سازمان بورس در این حوزه اقدام عملی انجام دهد.

فعالسازی سفارتخانه‌ها برای بازارسازی تجهیزات ایرانی محقق می‌شود؟

*تا اینجا درباره حمایت از ساخت داخل تجهیزات در بازار موجود راهکار ارائه شد که یکی ناظر به جلوگیری از واردات بود و دیگری اجرای سیاست خرید تضمینی و بحث تامین مالی از بازار سرمایه. بحث جدید درباره چگونگی توسعه بازارهای داخلی و خارجی و به اصطلاح بازارسازی برای سازندگان تجهیزات نفت است. در این حوزه انجمن استصنا چه پیشنهادی سیاستی را به وزارت نفت دارد؟

یکی از نکاتی که صرفه اقتصادی برای تولیدکنندگان تجهیزات نفت ایجاد می‌کند که برای بومی‌سازی محصولی اقدام کنند، مباحث مربوط به «اقتصاد مقیاس» است. یعنی بر فرض اگر نیاز کشور به تجهیزی سالانه 10 عدد باشد، خب برای تولیدکننده صرفه اقتصادی ندارد که وارد این حوزه شود، ولی اگر بازار تحت نفوذ ما توسعه پیدا کند و به تبع آن تقاضای آن تجهیز نیز بالا رود و مثلا به 100 عدد در سال برسد، حالا بومی‌سازی آن صرفه اقتصادی پیدا می‌کند.

در نتیجه نکته شما درباره لزوم توسعه بازارهای صادراتی و داخلی کاملا درست است و دولت باید در این حوزه به تولیدکنندگان بخش خصوصی کمک کند. بنده همیشه در جلسات مختلف به مسئولین گفته‌ام که ما بالاخره در دنیا کشورهای دشمن زیاد داریم، ولی دوست هم زیاد داریم. مثلا همین کشورهای منطقه مثل عراق و سوریه کلی به تجهیزات نفتی نیاز دارند. چرا دولت ایران بستری را برای صادرات ایجاد نمی‌کند؟

الان تعدادی از تولیدکنندگان ما هستند که کالا با استانداردهای جهانی تولید می‌کنند و جزو تاپ‌های دنیا در تولید آن تجهیز هستند. چرا دولت زمینه حضور این شرکت‌ها را در عراق و سوریه ایجاد نمی‌کند؟ این کشورها که دیگر خیلی دم‌دستی هستند. قطعا توجه دارید که بازارسازی برای محصولات امری است که باید در لایه دولت پیگیری شود.

همه کشورهای دنیا برای بازارسازی از طرف دولت‌هایشان و سفارتخانه‌های خود اقدام می‌کنند. حالا در ایران آن هم در این شرایط تحریمی انتظار دارند بخش خصوصی به تنهایی خودش اقدام کند. اگر هم اقدام کرده و موفق شویم باز هم این موفقیت کوچک است و موفقیت بزرگ در این حوزه تنها از لایه حاکمیتی ممکن خواهد بود.

با احداث پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها بازار داخلی تجهیزات نفت رونق می‌یابد

*درباره توسعه بازار داخلی چه پیشنهادی دارید؟ چون در نامه انجمن استصنا به نمایندگان مجلس دیدم که به موضوع احداث پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها نیز به صورت گذرا اشاره کرده بودید.

متاسفانه رکود در فضای اقتصادی کشور شامل حال سازندگان هم شده است و کاهش طرح‌ها و پروژه‌ها در صنعت نفت باعث کاهش تقاضا و کوچک شدن بازار تجهیزات نفت در داخل کشور شده است. در این حوزه بیشتر تمرکز ما نیز بر پروژه‌های بازسازی و نوسازی موجود در صنعت نفت، حالا چه بالادست و چه پایین‌دست در پروژه‌های پتروپالایشی است.

اگر دولت و وزارت نفت بتوانند با روش‌هایی که کارشناسان قبلا در محافل کارشناسی و رسانه‌ای آنها را مطرح کرده‌اند، توسعه واحدهای پتروپالایشگاهی و پتروشیمی را در دستور کار قرار دهند، یک بازار جدید برای سازندگان تجهیزات ایجاد می‌شود و این موضوع چرخ تولید را می‌چرخاند. پروژه‌های پایین‌دستی موتور محرکه ساخت تجهیزات هستند و در این حوزه باید تمرکز جدی گذاشته شود. البته در سال گذشته ما نیز برای انجام این کار پیشنهادی برای لایحه بودجه ارائه کردیم که خب به آن توجه نشد.