اقتصاد انرژی: ایران کشوری است که در منطقه گرم و خشک خاورمیانه قرار دارد. معماران کهن این سرزمین با ساختن بادگیر‌های خشتی و هدایت آب قنوات به زیر آن‌ها سبب تعدیل گرمای هوا در مناطق کویری مرکز و جنوب ایران می‌شدند و به این ترتیب آرامش و آسایش را در فصل تابستان برای ساکنان آن‌ها به ارمغان می‌آوردند.
به گزارش اقتصاد انرژی، گسترش شهرنشینی از یک سو و نیاز مبرم به سیستم‌های تهویه مطبوع از سوی دیگر موجب شد نخستین سیستم‌های خنک‌کننده مستقل در اواسط دهه ۳۰ خورشیدی معرفی و چند سال بعد تعداد انبوهی از آن‌ها وارد بازار شود. پیش از ورود کولر‌ها این پنکه‌های سقفی و بعد‌ها رومیزی بودند که وظیفه خنک‌سازی محیط را برعهده داشتند ولی این وسایل به دلیل چرخش هوا آنچنان که باید رضایت استفاده‌کنندگان به ویژه ساکنان مناطق شهری را جلب نمی‌کردند در نتیجه کولر‌های آبی در اوایل دهه ۴۰ خورشیدی این چالش را به خوبی برطرف کردند.
اساس تکنولوژی کولر‌های آبی امروزی بی‌شباهت با کارکرد بادگیر‌ها نیست. این وسایل از مکانیزم سرمایش تبخیری استفاده می‌کنند و عملکرد مستمر آن‌ها به واسطه وجود آب فراوان امکان‌پذیر است. نخستین کولر‌های آبی عرضه شده در ایران به روش دستی تغذیه می‌شدند. گنجایش مخزن آب این کولر‌ها بین ۴ تا ۱۰ لیتر بود که دستگاه را برای ۲ الی ۶ ساعت تغذیه می‌کرد. بعد‌ها این کولر‌ها نزد مردم به کولر آبی دستی مشهور شدند. چند سال بعد با نصب الکتروپمپ‌های برقی در قسمتی از کولر و اتصال آن به شیر آب، دستگاه به صورت خودکار تغذیه می‌شد و می‌توانست بی‌وقفه حداقل به مدت ۱۰۰ روز کار کند.
امروزه با کاهش جدی بارش‌های فصلی و افت نگران‌کننده ذخایره آبی همچنان از این دستگاه‌های تهویه کلاسیک استفاده می‌شود. البته که طی سالیان اخیر ورود گسترده انواع کولر‌های گازی تا حدودی روند استفاده از کولر‌های آبی را کند کرد ولی با افزایش تورم و رشد نجومی قیمت کولر‌های گازی، دوباره تقاضای مصرف‌کنندگان به سوی خرید کولر‌های آبی رفت.
۲۰۰ لیتر مصرف روزانه آب فقط با یک کولر آبی
کولر‌های آبی موافقان و مخالفان خود را دارد. مخالفان می‌گویند این دستگاه‌ها برای شرایط کم آبی و به ویژه در مناطقی که تنش آبی بالایی دارند مناسب نیستند در نتیجه استفاده از کولر‌های گازی کم مصرف گزینه بهتری است. موافقان کولر آبی نیز معتقدند قیمت این دستگاه‌ها بین ۵ تا ۸ برابر کمتر از کولر‌های گازی است و از سوی دیگر بار الکتریکی کمتری به شبکه برق‌رسانی به ویژه در زمان اوج وارد می‌کند.
آزاده رسولی، کارشناس انرژی با بیان اینکه سیستم‌های تهویه مطبوع و تبرید در فصول گرم سال بیشترین فشار را به شبکه آب و برق کشور وارد می‌کنند گفت: کولر آبی در یک روز حدود ۲۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند، این میزان از استاندارد مصرف روزانه یک فرد ایرانی بیشتر است. بنابراین می‌توان فرض کرد که هر خانوار (به طور متوسط چهار نفره) در صورتی که از یک کولر آبی استفاده کنند گویی یک نفر به سرانه افراد افزوده شده است.
او فرسودگی و نشتی کولر‌ها و عدم تنظیم شناور آن‌ها را یکی از عوامل مهم هدر رفت آب در کشور عنوان کرد و اظهار داشت: بی‌تردید نمی‌توان به یکباره از مردم خواست کولر‌های آبی را خاموش کنند یا جلوی تولید آن‌ها گرفته شود. اصل کلی بر این است که دارندگان این وسیله پیش و حین فصل گرما سرویس دوره‌ای کولر‌ها را انجام داده و از شیر تأمین آب کولر، شلنگ و سایر اتصالات جانبی رفع نشتی کنند.
او می‌افزاید: تنظیم شناور کولر‌های آبی علاوه بر بهبود کارکرد دستگاه تأثیر محسوسی در کاهش مصرف آب خواهد داشت که با توجه به ظرفیت سرمادهی متفاوت کولر‌ها بین ۲۰ تا ۷۰ درصد سبب کم شدن مصرف آب و برق می‌شود. همچنین تعویض موتور کولر‌های قدیمی با موتور‌های دارای سطح انرژی A+ و A++ به طور میانگین ۳۰ تا ۴۵ درصد مصرف برق را کاهش می‌دهد.
* چند روش ساده برای استفاده بهینه از کولر‌های آبی
آمار کاملاً دقیقی از تعداد کولر‌های آبی وجود ندارد. ولی تخمین‌زده می‌شود بالغ بر ۱۷ میلیون دستگاه کولر آبی فعال در کشور وجود داشته باشد و سالانه به طور میانگین ۵۰۰ هزار دستگاه به این عدد افزوده می‌شود.
رسولی در خصوص مدیریت مصرف انرژی کولر‌های آبی خاطرنشان کرد: بدنه کولر‌های آبی فلزی است و تابش مستقیم آفتاب بر روی آن سرعت تبخیر آب کولر را افزایش می‌دهد. این در حالی است که با قرار گرفتن کولر‌ها در سایه و یا نصب سایه‌بان بر روی آن‌ها، ضمن افزایش کارایی کولر و کاهش مصرف انرژی، از هدر رفت آب ناشی از تبخیر نیز جلوگیری می‌شود. این موضوع حتی در مورد کولر‌های گازی نیز صدق می‌کند و تأثیر محسوسی بر کیفیت برودتی این دستگاه‌ها دارد.
این کارشناس انرژی یادآوری کرد: ظرفیت هوادهی کولر باید متناسب با فضایی باشد که قرار است خنک شود. این فاکتور تأثیر مستقیمی روی مصرف آب و انرژی دارد. به عنوان مثال کولری با ظرفیت ۸۰۰۰ با فرض این که فقط ۱۵ ساعته کار کند حدود ۲۲۰ تا ۲۵۰ لیتر آب مصرف خواهد کرد که مقدار قابل توجهی است.
این روز‌ها توجه به مدیریت مصرف بهینه آب بیش از هر زمانی اهمیت دارد. یکی دیگر از ساده‌ترین اقدامات نصب کلید هوشمند (ترموستات الکترونیکی) بر روی کولر‌های آبی است که تأثیر زیادی در کاهش میزان مصرف آب و برق دارد. با تنظیم این کلید می‌توان دستگاه را در ساعات مشخصی از روز به طور خودکار خاموش یا روشن کرد.
