به گزارش اقتصاد انرژی به نقل از بازار
طی دهه های گذشته، سهم گاز طبیعی در ساختار مصرف انرژی جهانی به طور مداوم در حال افزایش بوده است؛ به طوری که نرخ رشد استفاده از آن از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ به ۱.۷ درصد رسید که به طور قابل توجهی بالاتر از سایر سوخت های فسیلی_ نفت (۰.۹ درصد) و زغال سنگ (۰.۲ درصد) است. در کنار تقاضای رو به رشد، گسترش مداوم مصرف جغرافیایی گاز طبیعی منجر به تسریع در سرعت تجارت بین‌المللی میشود و ال ان جی(گاز طبیعی مایع) به دلیل انعطاف‌پذیری و سازگاری آن با شرایط متغیر بازار، نقش مهمی را ایفا می‌کند.
تجارت جهانی ال ان جی به طور مداوم رکوردهای حجمی را ثبت می کند. سازمان های تحقیقاتی به طور متوسط انتظار دارند که تقاضای جهانی برای گاز طبیعی به رشد خود ادامه دهد و تا سال ۲۰۳۰ به بیش از چهار تا ۴.۵ تریلیون مترمکعب برسد، که سهم اصلی در این افزایش از سوی کشورهای در حال توسعه با اقتصادهای رو به رشد سریع است که به طور فعال، سهم زغال سنگ در ترکیب سوخت آنها را کاهش می دهند.
با این حال، در جبهه عرضه، کمبود آشکاری در حجم گاز موجود وجود دارد که ناشی از کاهش سرمایه‌گذاری در تولید در سال‌های اخیر، تکمیل ظرفیت تولید ال ان جی فعال تا سال ۲۰۲۰ و همچنین تصمیم‌های سرمایه‌گذاری به تعویق افتاده برای نیروگاه‌های جدید گاز مایع به دلیل قیمت های پایین و کاهش تقاضا در طول همه گیری است. در مقاطع زمانی خاص، پویایی بازار نیز تحت تأثیر وقفه های اجباری در برنامه های تعمیر و نگهداری ظرفیت های عملیاتی است.
در چشم انداز سریع در حال تغییر بازار جهانی گاز، اهمیت قطر به عنوان یکی از صادرکنندگان اصلی گاز در حال افزایش است
در چشم انداز سریع در حال تغییر بازار جهانی گاز، اهمیت قطر به عنوان یکی از صادرکنندگان اصلی گاز در حال افزایش است. در زمینه تبدیل مداوم بازار جهانی گاز از یک بازار خریدار به یک بازار فروشنده، علاقه به ال ان جی قطر به طور قابل توجهی افزایش یافته است. با این حال، این وضعیت ممکن است در سال های آینده تغییر کند. بازار در حال رقابتی تر شدن است و تامین کنندگان فعلی (مانند ایالات متحده آمریکا، استرالیا، روسیه) و تامین کنندگان بالقوه (مانند کانادا، موزامبیک و دیگر کشورها) به طور فعال برنامه های خود را برای ایجاد ظرفیت های تولید جدید اعلام می کنند.
در این راستا، چالش اصلی قطر در حال حاضر، تدوین استراتژی توسعه بهینه برای صنعت گاز خود با در نظر گرفتن مصرف داخلی و فرصت‌های کسب درآمد از ذخایر از طریق صادرات است.
صنعت گاز قطر
قطر از نظر ذخایر گاز اثبات شده (۲۵ تریلیون مترمکعب یا ۱۳ درصد ذخایر جهانی) پس از روسیه و ایران در رتبه سوم جهان قرار دارد. ذخایر گازی ایران ۴۲ درصد از مجموع ذخایر گاز خاورمیانه را به خود اختصاص داده و رتبه اول خاورمیانه را دارا است. اکثر ذخایر کشور در یک میدان متمرکز است؛ گنبد شمالی، که قطر با ایران مشترک است (قسمت ایرانی معروف به پارس جنوبی، حاوی نزدیک به نیمی از ذخایر اثبات شده کشور، حدود ۱۴.۲ تریلیون مترمکعب). سایر ذخایر از گاز مرتبط با میادین نفتی به دست می آیند که بزرگترین آنها میدان نفتی دخان و همچنین میادین کوچک فراساحلی پراکنده در سراسر آب های سرزمینی قطر است.
بر اساس نتایج به دست آمده در سال ۲۰۲۲، قطر پس از ایالات متحده، روسیه، ایران، چین و کانادا در رتبه ششم جهان به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز طبیعی قرار دارد
بر اساس نتایج به دست آمده در سال ۲۰۲۲، قطر پس از ایالات متحده، روسیه، ایران، چین و کانادا در رتبه ششم جهان به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز طبیعی قرار دارد. حجم تولید بالغ بر ۱۷۸ میلیارد متر مکعب بوده است و تولید گاز توسط مجموعه‌ای از پروژه‌های بزرگ، از جمله چندین بلوک توسعه در میدان شمالی راس گس آلفا، میدان شمالی آلفا، میدان شمالی براوو و غیره نشان داده میشود. در مجموع، میدان یا گنبد شمالی سالانه تقریباً ۱۵۰ میلیارد متر مکعب در این میان کمک می کند. حجم تولید باقیمانده توسط گاز مرتبط از میادین نفتی و چندین پروژه کوچک دریایی تامین می شود.
علیرغم این واقعیت که گنبد شمالی یا همان پارس جنوبی دارای ذخایر منحصربه‌فردی است و از نظر تئوری دارای پتانسیل تولید بیش از ۷۰۰ میلیارد متر مربع است، محدودیت‌های متعددی برای افزایش تولید از آن وجود دارد: نرخ تولید به‌طور قابل‌توجهی تحت‌تاثیر در دسترس بودن زیرساخت‌های فروش قرار دارد ضمن اینکه چالش های فنی در توسعه این میدان وجود دارد.
در سال ۲۰۰۵، دولت قطر پروژه های جدید تولید گاز در پارس جنوبی را به دلیل کاهش سریع فشار مخزن در چاه های موجود و خطر کاهش بالقوه بازیابی کلی در نتیجه تشدید بیشتر تولید، متوقف کرد. برخی از مقامات قطری می گویند که گسترش قابل توجه تولید گاز قطر نیز به دلیل موضع ایران محدود شده است. در اوایل سال ۱۹۹۲، کشورها قراردادی را امضا کردند که اصول کلیدی عملیاتی پارس جنوبی و گنبد شمالی را تنظیم می کرد. با این حال، در دوره‌های تشدید تولید در مناطق قطری، کاهش فشار مخزن در مناطق ایرانی این میدان مشاهده شد.
این تعلیق تنها پس از آن برداشته شد که گروه مشترکی از نمایندگان ایران و قطر تمامی راه‌حل‌های فنی را شناسایی کردند و به توافقات جدیدی در مورد طرح‌های توسعه میدانی دست یافتند به طوری که جلسات گروه بین دولتی به صورت سالانه ادامه دارد. مصرف داخلی گاز طبیعی در قطر از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴ به دلیل گسترش سریع نیروگاه های ال ان جی و جی تی ال که به حجم قابل توجهی گاز برای استفاده شخصی نیاز دارند و همچنین برق رسانی فعال کشور از طریق پمپ بنزین ها، نرخ رشد فوق العاده ای را تجربه کرد.
در بازه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۲، تقاضای گاز داخلی در محدوده ۴۰ میلیارد مترمکعب در نوسان بوده و سالانه کمتر از پنج درصد کاهش یا افزایش یافته است. هیچ نیروگاه جدیدی در مقیاس بزرگ برای تولید ال ان جی و جی تی ال معرفی نشد، و همچنین افزوده های قابل توجهی در ساختار مصرف سال ۲۰۲۲ در خصوص ظرفیت های تولید وجود نداشت.
با توجه به اینکه تنها حدود ۳۰ درصد از کل تولید گاز در داخل قطر مصرف می شود، عمده حجم آن به سمت صادرات در قالب ال ان جی، عمدتاً به بازارهای اروپایی و آسیایی و همچنین از طریق سیستم حمل و نقل گاز «دلفین» به سوی امارات و عمان هدایت می شود
۳۰ درصد از کل گاز مصرفی قطر برای استفاده شخصی در صنایع نفت و گاز استفاده می شود که ۸۰ درصد از این حجم به بخش ال ان جی نسبت داده می شود. بخش تولید برق ۵۰ درصد از تقاضای داخلی گاز را به خود اختصاص می دهد، در حالی که گاز باقیمانده به مصارف صنعتی و غیر انرژی اختصاص دارد. با توجه به اینکه تنها حدود ۳۰ درصد از کل تولید گاز در داخل قطر مصرف می شود، عمده حجم آن به سمت صادرات در قالب ال ان جی، عمدتاً به بازارهای اروپایی و آسیایی و همچنین از طریق سیستم حمل و نقل گاز «دلفین» به سوی امارات و عمان هدایت می شود.
از سال ۲۰۲۲، قطر ظرفیت تولید ال ان جی را به ۷۷.۱ میلیون مترمکعب در سال رسانده است. قطر پس از ایالات متحده (۸۸.۱ میلیون مترمکعب در سال) و استرالیا (۸۷.۶ میلیون مترمکعب در سال) در بین بزرگترین تولیدکنندگان گاز طبیعی مایع جهان از نظر ظرفیت عملیاتی در رتبه سوم قرار دارد و سهم آن در حجم تجارت جهانی ال ان جی ۲۰ درصد است.
بخش قابل توجهی از ال ان جی قطر به طور سنتی به مشتریان در آسیا اختصاص می یابد که در درجه اول به دلیل پویایی بازار آسیا با تقاضای فزاینده سریع آن برای گاز و وجود حق بیمه آسیایی در قیمت گاز نسبت به اروپا است
قطر ال ان جی را به بیش از ۲۰ کشور در سراسر جهان صادر می کند و در دهه گذشته، مقاصد این صادرات به طور مداوم گسترش یافته است. در سبد عرضه این گاز، بخش قابل توجهی به طور سنتی به مشتریان در آسیا اختصاص می یابد که حدود ۸۰ درصد از کل صادرات ال ان جی این کشور را تشکیل می دهد. این مسئله در درجه اول به دلیل پویایی بازار آسیا با تقاضای فزاینده سریع آن برای گاز و وجود حق بیمه آسیایی در قیمت گاز نسبت به اروپا است.
بازار اروپا مهم ترین بازار بعدی برای فروش ال ان جی قطر است، در سال های اخیر، اروپا ۲۰ تا ۳۰ درصد از کل حجم صادرات گاز طبیعی مایع از قطر را به خود اختصاص داده است. در آینده نزدیک هم قطر قصد دارد تا صادرات ال ان جی خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهد در حالی که پروژه توسعه گنبد شمالی در دو فاز انجام می شود.
فاز اول که به عنوان پروژه شرق «میدان شمالی» شناخته می شود، شامل ساخت چهار قطار تولیدی است که هر کدام با ظرفیت هشت میلیون مترمکعب در سال، همراه با تسهیلات مرتبط است. این موضوع منجر به افزایش ظرفیت تولید ال ان جی قطر از سطح فعلی ۷۷ میلیون مترمکعب در سال به ۱۱۰ میلیون تن در سال خواهد شد. تصمیم نهایی سرمایه گذاری برای این مرحله در سال ۲۰۲۱ گرفته شد.
تکمیل موفقیت‌آمیز پروژه‌های توسعه به قطر این امکان را می‌دهد که تا سال ۲۰۲۷ جایگاه دوم را از نظر ظرفیت‌های تولید ال ان جی پس از ایالات متحده (حتی با در نظر گرفتن برنامه‌های توسعه ایالات متحده و استرالیا) به دست آورد
فاز دوم با توسعه بخش جنوبی میدان شمالی مرتبط است که به پروژه جنوبی میدان شمالی معروف است. در طول این مرحله، ساخت یک کارخانه جدید ال ان جی، متشکل از دو قطار تولیدی، هر کدام با ظرفیت هشت میلیون مترمکعب در سال برنامه ریزی شده است. این امر ظرفیت تولید ال ان جی قطر را به ۱۲۶ میلیون مترمکعب در سال افزایش می دهد. بر همین اساس، انتظار می رود تولید قطارهای جدید در سال ۲۰۲۶ آغاز شود و پروژه تا سال ۲۰۲۸ به ظرفیت کامل برسد.
طبق اظهارات قطر انرژی، پروژه شرق «میدان شمالی» ۲۸.۷۵ میلیارد دلار و پروژه پروژه جنوبی میدان شمالی ۱۰ میلیارد دلار برآورد شده است. این ارقام نشان دهنده یکی از بزرگترین سرمایه گذاری ها در بخش انرژی در سال های اخیر خواهد بود. تکمیل موفقیت‌آمیز این پروژه‌های توسعه به قطر این امکان را می‌دهد که تا سال ۲۰۲۷ جایگاه دوم را از نظر ظرفیت‌های تولید ال ان جی پس از ایالات متحده (حتی با در نظر گرفتن برنامه‌های توسعه ایالات متحده و استرالیا) به دست آورد.
رقابت پذیری ال ان جی قطر در بازارهای هدف بدون شک یکی از سوالات کلیدی نه تنها در اینکه چه حجمی بلکه با چه هزینه ای، مطرح است که قطر حاضر است ال ان جی را به بازارهای هدف تحویل دهد، زیرا این مجموع هزینه های تحویل است که در نهایت جذابیت ال ان جی قطر را نسبت به هر جایگزین دیگری برای مصرف کنندگان تعیین می کند. ارزیابی هزینه کامل تحویل گاز طبیعی از قطر شامل جمع کردن هزینه‌های استخراج و انتقال آن به بازارهای فروش در اروپا و آسیا بوده است. در محاسبات هزینه‌های استخراج، هزینه‌های مایع‌سازی، هزینه‌های حمل و نقل دریایی ال ان جی (شامل هزینه‌های بندر، عوارض کانال و غیره)، هزینه‌های گازی‌سازی مجدد و هزینه تحویل از پایانه به مراکز مصرف را باید در نظر گرفت.
متوسط هزینه های استخراج وزنی قطر (حساب ساختار تولید) بالغ بر ۲۷ دلار در هر هزار متر مکعب گزارش شده است. هزینه پیش بینی شده مایع سازی برای ظرفیت های جدید ۶۵ دلار در هر هزار متر مکعب خواهد بود. هزینه حمل و نقل به اروپا حدود ۵۵ دلار در هر هزار متر مکعب و به آسیا حدود ۵۰ دلار در هر هزار متر مکعب است. همچنین، هزینه های گازی سازی مجدد در هر دو منطقه از ۳۰ دلار در هر هزار متر مکعب تجاوز نمی کند. تجزیه و تحلیل هزینه ای نشان می دهد که هنگام تحویل به هر دو منطقه مورد بررسی، قطر یکی از رقابتی ترین تامین کنندگان است. هنگام محاسبه هزینه تحویل به بندر شانگهای (چین)، محدوده کل هزینه ها برای قطر بین ۱۷۰ تا ۲۶۰ دلار در هر هزار متر مکعب است. در کنار قطر، تنها ال‌ان‌جی روسیه از ساخالین، ال‌ان‌جی از نیجریه، مالزی، و عرضه گاز خط لوله از میانمار و آسیای مرکزی (ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان) از نظر هزینه‌های کل عرضه رقابتی هستند. پایین ترین محدوده هزینه برای این تامین کنندگان زیر ۲۰۰ دلار در هر هزار متر مکعب است.
در زمینه تامین ال ان جی به بازارهای شمال غربی اروپا، قطر یکی از رقابتی ترین تولیدکنندگان از نظر هزینه های کامل تامین است و تنها پس از گاز خط لوله از روسیه و نروژ و همچنین گاز الجزایر که هم از طریق خطوط لوله و هم به عنوان ال ان جی تامین می شود، قرار دارد
با این حال، برخی از این تامین کنندگان به دلیل عوامل مختلف با محدودیت منابع قابل توجهی برای افزایش تحویل خود مواجه هستند. این موضوع شامل رشد سریع مصرف داخلی آنها (مرتبط با کشورهای آسیای جنوب شرقی) و منابع ناکافی برای حمایت از افزایش تولید (مرتبط برای ال ان جی ساخالین و گاز خط لوله از ازبکستان و قزاقستان) است. در زمینه تامین ال ان جی به بازارهای شمال غربی اروپا، قطر یکی از رقابتی ترین تولیدکنندگان از نظر هزینه های کامل تامین است و تنها پس از گاز خط لوله از روسیه و نروژ و همچنین گاز الجزایر که هم از طریق خطوط لوله و هم به عنوان ال ان جی تامین می شود، قرار دارد.
با این وجود، تولیدکنندگان رقیب نیز محدودیت‌های اساسی برای گسترش منابع خود دارند: دلایل ژئوپلیتیکی بر روسیه تأثیر می‌گذارد، در حالی که نروژ و الجزایر به دلیل منابع موجود با محدودیت‌هایی مواجه هستند. مجموع هزینه های قطر برای تامین بازار اروپا، از هر دو تاسیسات موجود و برنامه ریزی شده، بین ۱۸۰ تا ۲۷۰ دلار در هر هزار متر مکعب است.
ایران؛ رقیب بالقوه قابل توجه قطر در بازار جهانی ال ان جی
برخی از کارشناسان معتقدند که یکی دیگر از رقبای بالقوه قابل توجه قطر در بازار جهانی ال ان جی می تواند ایران باشد. سال‌ها، ایران تلاش کرده صادرات ال ان جی را سازماندهی کند، اما با موانع تحریم‌های غرب مواجه شده است. با این حال، این کشور تمرکز خود را به چین معطوف کرده است.
در دسامبر ۲۰۲۲، ایران چندین قرارداد با چین در بخش نفت و گاز امضا کرد. محتمل ترین حالت همکاری، ساخت نیروگاه های ال ان جی برای تسهیل عرضه گاز ارزان ایران است. بر همین اساس، اگر ایران به فناوری ال ان جی دسترسی پیدا کند، حجم تولید شده در کارخانه‌های ایران می‌تواند مستقیماً با ال ان جی قطر رقابت کند، که به طور بالقوه منجر به چالش‌های مربوط به انتقال گاز بین بخش‌های قطر و ایران از میدان مشترک در صورت تشدید و افزایش تولید در پارس جنوبی خواهد شد.
ایران با بهره‌برداری از ۱۷ فاز جدید در میدان گازی پارس جنوبی، طبق آمار وزارت نفت ایران توانسته از سال ۹۶ تولید گاز خود از قطر را بیشتر کرده و به ۷۰۰ میلیون متر مکعب در روز برساند
این موضوع در حالی مطرح است که ایران با بهره‌برداری از ۱۷ فاز جدید در میدان گازی پارس جنوبی، طبق آمار وزارت نفت ایران توانسته از شش سال گذشته تولید گاز خود از قطر را بیشتر کرده و به ۷۰۰ میلیون متر مکعب در روز یا چهار میلیون بشکه نفت در روز برساند؛ در حالی که قطر دارای سهم دو برابری از این میدان بوده است.
پروژه توسعه ۱۷ فاز پارس‌جنوبی برای رساندن تولید گاز از سوی ایران به میزان ۷۰۰ میلیون متر مکعب در روز از زمان دولت محمود احمدی نژاد آغاز شد و طبق آمار وزارت نفت با مجموع پیشرفت ۷۰ درصد به دولت یازدهم تحویل داده شد تا با تکمیل آنها، ایران از رقیب قطری پیشی بگیرد تا اینکه در شهریور سال جاری با توجه به شعار دولت سیزدهم مبتنی بر پیشبرد طرح‌ها با تکیه بر توان داخل و اینکه هیچ طرحی نباید معطل تحقق برجام باشد، نیز فاز یازدهم یعنی مرزی‌ترین فاز پارس جنوبی با تولید ۱۰ میلیون متر مکعب که به عنوان اولین پروژه ای بود که قرارداد آن تحت عنوان نسل جدید قراردادهای نفت و گاز توسط شرکت ملی نفت ایران برای جذب سرمایه گذاری های خارجی، در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۷ با کنسرسیومی از شرکت توتال فرانسه، شرکت ملی نفت چین و پتروپارس منعقد شد، به اتمام رسید در حالی که با اجرایی شدن این پروژه به ظرفیت گاز کشور افزوده میشود.
در حقیقت، این مسئله در حالی رخ داد که تا پیش از سال ۲۰۱۷ این کشور قطر بود که از این میدان مشترک گازی بیشترین بهره برداری را داشت و ایران با وجود پتانسیل بزرگ خود قادر نبود تا مانند طرف قطری استفاده کافی داشته باشد تا اینکه بدون توجه به تحریم ها طی مدت ۲۰ ماه و با کمک متخصصان ایرانی، توسعه این فاز از پارس جنوبی با جدیت بیشتری دنبال شد و فاز یازدهم به بهره‌برداری رسید و توسعه تمام فازهای این میدان از سوی طرف ایرانی خاتمه یافت.
