به گزارش اقتصاد انرژی، صنعت نفت با بیش از یک قرن تجربه، تأمین منبع بیش از 98 درصدی انرژی کشور، تأمین عمده ی ارز وارداتی کشور، حضور و تربیت نیروهای متخصص، نقشی بنیادی در توسعه، حفظ وفاق ملی و دیپلماسی انرژی کشور داشته است. نفت برای جامعه امروز ایران، معنایی فراتر از یک ماده هیدروکربنی دارد. نفت در جهتگیری اجتماعی ایرانیان، یادآور جنبش ملی شدن نفت، استقلالطلبی و رهایی از سلطه فنی و مالی بیگانگان و نیز عرصه تجلی اراده جمعی ملت ایران برای پیشرفت و توسعه به اتکای اندیشه انقلاب اسلامی و البته بالاتر از همه اینها، نشانهای از وفاق ملی برسر آرمانهایی قابل دستیابی است. در این راستا، به منظور رسیدن به جایگاه و شاخص موثر منطقهای، صنعت نفت، نقش کلیدی برای رسیدن کشور به افقهای سیاستگذاری نظام حکمرانی داشته است. به گونهای که حفظ، صیانت و توسعه ظرفیت تولید نفت و گاز، پیشران ارتقاء سطح فناوری با کلیهی ظرفیتهای مردمی–سیاسی در کنار مدیریت تولید/عرضه/تقاضا و صادرات خواهد بود.
امروزه، با ظهور و بروز کاربردی تکنولوژی و فناوریهای نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، واقعیت مجازی، مواد کامپوزیت هوشمند، بیوتکنولوژی، انرژیهای نوین و نسل جدید انتقال دادههای دیجیتال، حل بسیاری از مسائل فنی و توسعهای، با سرعت نمایی (تابع عکس لگاریتمی) قابل انجام گردیده است خصوصاً حل مشکل تأمین انرژی جهان. بهگونهای که مطابق تحلیلهای سازمان جهانی انرژی، از سال 2028، انرژی تجدیدپذیر، نقش اول صنعت نفت را در تأمین انرژی جهان خواهند گرفت. طی سال 1402، هزینه تمام شده انرژی خورشیدی حدود 25 دلار به ازای هر مگاوات ساعت در مقایسه با حدود 65 دلار به ازای هر مگاوات ساعت انرژی توربین گازی و همچنین نشر CO2 آن نیز حداکثر 50 گرم در مقایسه با 490 گرم به ازای هر کیلووات ساعت توربین گازی بوده است1,2. همچنین، توسعه و بروز نسل نوین سیستمهای کنترلی، پایش مصارف انرژی و هوشمندسازی انتقال و ذخیره منابع، فرصتهای افزایش بهرهوری و کاهش هزینهی تمام شده در روشهای فرایندی را خصوصاً در نفت–گاز و پتروشیمی، ایجاد نموده است.
آمار و روندها به ما نشان میدهد که زمان تغییر در دنیا بسیار پرشتاب گردیده است و نقش منابع خام نفتی از تأمین 80 درصد انرژی جهان، به زودی به 50 درصد خواهد رسید. لذا ضروریست ثروت نفت زیر زمین کشورمان را خیلی زودتر به ثروت روی زمین و سرمایهگذاری در انرژی تجدیدپذیر و زنجیرهی ارزش افزوده فناورانه تبدیل نماییم. ذکر این نکته نیز ضروریست که قیمت تمام شده نفت ما حدود 5 تا 9 دلار بیان شده درحالیکه به هزینههای دور زدن تحریم، مردگی برخی چاهها، عدم تنظیم اولویتبخشی منابع مالی به نفت و عدم وجود دکل و ادوات تولید بالادستی توجه نشده است. عدمالنفع کاهش تولید صیانتی در حدود 1.5 میلیون بشکه، عدمالنفع احتمال مردگی چاهها و عدمالنفع از برداشت متناسب میادین مشترک، حداقل معادل 40 میلیارد دلار میگردد که از حدود 35 میلیارد دلار فروش نفت ما نیز بیشتر است. پس، قیمت تمام شده نفت ما خیلی بیشتر از میانگین 8 دلار است. لذا تعریف ردپای اقتصاد نفت در بالادستی و پاییندستی منابع انرژی با راهبری فناورانه، امکان اولویتسنجی تخصیص مالی به طرحها را میسر خواهد نمود.
دو پارامتر صنعت نفت و فناوری نوین میبایست به صورت یک سیکل دوطرفه جهت سرمایهگذاری مالی و مدیریت توسعه زنجیره ارزش محصولات پایین دستی، بهبود بهرهوری و کارایی انرژی، عنوان گردد. فرصتها و پتانسیل توسعه پایدار در سطح کلان خصوصاً با تعامل وزارتهای نیرو، صمت، کشاورزی، راه، کار و اقتصاد ایجاد خواهد شد. لذا قرار گرفتن نفت از نقش پیشران به نقش محوری در تولید ثروت خام به ثروت فنّاورانه و تکمیل مجدد این چرخه، ضروری بوده که مستلزم تعامل چندگانه فرا–وزارتی و دادن نقش محوری به وزارت نفت و متخصصان فنی آن در دیگر تشکیلات مرتبط به بازار عرضه و تقاضای آشکار و پنهان انرژی، میباشد. با توجه به روند پیشروی جهان و تغییر ساختارهای برنامهریزی از وزارت محور به چشمانداز محور، پیشنهادت ذیل جهت بهبود راهبری رفع ناترازی انرژی و اثربخشی نفت در توسعه کشور ارائه میگردد:
- اولویت بخشی منابع ارزی فروش نفت به افزایش ظرفیت تولید و تبدیل ثروت زیرزمین به ثروت روی زمین.
- توجه به روند تکنولوژی دنیا و تسریع در کاربری فناوریهای نوین و عدم تعلل تا بومیسازی آن جهت جلوگیری از عدمالنفع ناشی از عدم افزایش تولید.
- نگاه کلان در تهیه نقشه سوبسید آشکار و پنهان انرژی جهت سیاستگذاری و تدوین قوانین لازم برای مدیریت هزینههای اتباع خارجی.
- نگاه کلان فراوزارتی به حل موضوع ناترازی انرژی و نتیجتاً عدمالنفع اقتصادی.
- اعطای نقش محوری به وزارت نفت در کمیتههای فکری وزارتخانههای اقتصاد، صمت، کار، نیرو و معاونت فناوری.
- اولویتبندی صنایع مادر به محوریت نفت و گاز با توجه به دارا بودن سهم ده درصدی نفت و گاز جهان توسط ایران.
- از رده خارج کردن شبکه حملونقل مستهلک، نوسازی ناوگان و تنوعبخشی به شبکه سوخت و منابع انرژی مصرفی
