به گزارش اقتصاد انرژی، بر اساس هفتاد و دومین گزارش سالانه مرور آماری انرژی جهان در سال ۲۰۲۳، که توسط موسسه انرژی منتشر شده، ایران در سال ۲۰۲۲ با تولید ۲۵۹ میلیارد مترمکعب گاز، رتبه سوم جهانی را به خود اختصاص داده است. روسیه با تولید ۶۱۸ میلیارد مترمکعب و آمریکا با تولید ۹۸۷ میلیارد مترمکعب به ترتیب در رتبه‌های اول و دوم قرار دارند.
اگرچه کسب این رتبه در شرایط تحریمی دستاورد مهمی برای کشور به حساب می‌آید، اما سیاست‌گذاری‌های نادرست، کم‌آگاهی، بی‌توجهی و گاهی سوءمدیریت سبب شده که ایران با وجود برخورداری از بزرگترین ذخایر قابل استحصال گاز در جهان، به مرحله ناترازی وارد شود.
وضعیت روسیه پیش و پس از جنگ اوکراین
پیش از آغاز جنگ اوکراین، روسیه نه تنها در تأمین گاز داخلی خود مشکلی نداشت، بلکه بخش زیادی از اروپا نیز به گاز این کشور وابسته بود. اما سوال اینجاست که چرا ایران با تولید مطلوب گاز، نقش کمرنگی در تجارت گاز منطقه‌ای و حتی جهانی دارد؟
یکی از مشکلات عمده، عدم توجه به تنوع‌بخشی به سبد انرژی داخلی است. از ابتدای انقلاب اسلامی، به دلیل ناآگاهی‌های آن زمان، زیرساخت‌های برق و گاز به طور همزمان و بدون توجه به نیاز واقعی توسعه یافته است. به این ترتیب، دولت سه بار یارانه می‌پردازد: یک بار برای تولید برق با گاز یارانه‌ای و دو بار برای گاز مصرفی. این وضعیت به هدر رفت منابع و یارانه‌ها در این بخش‌ها منجر شده است.
وابستگی ۷۰ درصدی بخش‌های مختلف مصرفی به گاز طبیعی و مصرف غیربهینه انرژی از یک سو و وابستگی تأمین گاز کشور به میدان پارس جنوبی و کاهش فشار این میدان از سوی دیگر، چالش‌های جدی را در تأمین انرژی کشور ایجاد کرده است.
با وجود برخورداری ایران از ذخایر بزرگ گاز، توجه به افزایش تولید، مدیریت مصرف، ذخیره‌سازی و تنوع‌بخشی به سبد انرژی در ۱۱ سال گذشته در سطح دولتی مورد توجه قرار نگرفته است. ایران با مدیریت صحیح می‌توانست به هاب انرژی منطقه تبدیل شود.
راهکارهای افزایش تولید و مدیریت مصرف
افزایش تولید گاز باید شامل ذخایر دیگر گازی کشور مانند پارس شمالی و دیگر میادین غیرمشترک نیز باشد. حفظ و نگهداشت تولید این ذخایر نیز باید در اولویت قرار گیرد. بهینه‌سازی و مدیریت مصرف انرژی با توجه به رشد مصرف، ظرفیت بالا، نیاز به سرمایه‌گذاری کمتر، پایداری پروژه‌های بهینه‌سازی و منابع انرژی باید در دستور کار قرار گیرد.
نیاز به راهکارهای بلندمدت
متأسفانه لزوم بهینه‌سازی انرژی در دولت‌های مختلف به طور جدی مورد توجه قرار نگرفته و با افزایش تولید، وضعیت به تدریج وخیم‌تر شده است. سیاست‌های قبلی در بخش تولید و مدیریت مصرف انرژی، ناترازی‌های فزاینده کنونی را ایجاد کرده است.
دولت رییسی اقداماتی کوتاه‌مدت برای مدیریت مصرف گاز انجام داده است، از جمله صدور قبض‌های پلکانی که اصلاحات آن از زمان وزیر سابق نیرو، رضا اردکانیان، آغاز شده است. به گفته جواد اوجی، وزیر نفت، قیمت گاز برای مشترکین پرمصرف باید بدون یارانه باشد و افزایش تدریجی قیمت گاز می‌تواند ابزاری برای مدیریت مصرف و بهینه‌سازی باشد.
نیاز به همکاری تمامی دستگاه‌ها
ایران با وضعیت بحرانی در حوزه انرژی روبه‌رو است و نیازمند بسیج تمامی دستگاه‌های دولتی برای رفع مشکل ناترازی گاز است. بهینه‌سازی مصرف انرژی یک موضوع فرابخشی است که نیاز به همکاری وزارتخانه‌های مختلف از جمله وزارت راه و شهرسازی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، نفت، نیرو و جهاد کشاورزی دارد. باید یک متولی واحد اجرایی برای بهینه‌سازی مصرف انرژی ایجاد شود.
راهکارهای عملی
در بخش صنعت، تغییر راهبرد از توسعه صنایع انرژی‌بر به توسعه واحدهای تکمیلی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر ضروری است. در بخش نیروگاهی، باید نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی تبدیل شوند، شبکه توزیع و انتقال اصلاح شود و راندمان نیروگاه‌ها افزایش یابد. برای ساختمان‌های جدید، صدور پایان کار باید منوط به دریافت تأییدیه نهادهای مربوطه برای رعایت استانداردهای بهینه‌سازی مصرف انرژی باشد.
سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بالادستی گاز
در حوزه تولید گاز، باید انگیزه و اطمینان‌بخشی به بخش خصوصی جهت ورود به پروژه‌های بالادستی ایجاد شود. حبیب‌الله ظفریان، مدیرکل دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس، اشاره کرد که یکی از مشکلات بزرگ، افت تولید از میدان‌های گازی و عدم توسعه میادین جدید است. مشکلات سرمایه‌گذاری و عدم جذابیت اقتصادی، مانع از توسعه این میادین شده است.
نتیجه‌گیری
برای حل مسئله ناترازی گاز، دولت باید به طور همزمان بر افزایش ظرفیت تولید و مدیریت مصرف تمرکز کند. با توجه به ظرفیت پایین ذخیره‌سازی گاز در ایران نسبت به دیگر کشورها، توجه به ذخیره‌سازی نیز ضروری است. ذخیره‌سازی گاز در فصل گرم و برداشت آن در فصل سرد می‌تواند راهکار اصلی برای ناترازی فصلی گاز طبیعی باشد.
برای مدیریت یارانه انرژی، افزایش انگیزه شرکت ملی گاز و بهینه‌سازی در بخش پالایش، انتقال و توزیع گاز ضروری است. همچنین، اصلاح تعرفه‌ها باید در دستور کار قرار گیرد؛ در بخش صنعتی، تعرفه‌ها باید بر اساس سهم هزینه گاز در قیمت تمام‌شده محصولات تعیین شود و در بخش خانگی، بهبود ساختار پلکانی و افزایش قیمت برای مصرف‌کنندگان بالا، باید لحاظ گردد.
