هر چند وجود و تهدد قنات‌ها با سابقه باستانی نشان می‌دهد که کشور ما با وجود اقلیم خشک با استفاده از این شاهکار مهندسی نیازهای آبی در کشاورزی و شرب را در گستره این مرز و بوم را تامین نموده است.
این دغدغه و مدیریت آن در گفت و گو با مهندس علیرضا کارگری مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب منطقه پنج تهران مطرح و در آن مفصل به چالش‌ها و راهکارهای مدیریت منابع آب در تهران و تأثیر تغییرات اقلیمی بر مصرف آب پرداخته شد.
در این گفت و گو همچنین به نقش خبرنگاران در اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در زمینه آب و مشکلات آن اشاره شده است.
ضمن اینکه به رشد جمعیت و افزایش مصرف آب در تهران اشاره شده و بیان می‌شود که با وجود خشکسالی، مصرف آب در برخی موارد کاهش یافته است.
مهندس کارگری در صحبت‌هایش به تغییر نگرش و رفتار در مصرف آب اشاره می‌کند و بر اهمیت آموزش و اطلاع‌رسانی تأکید دارد.
فرهنگ سازی راه مقابله با خشکسالی و تغییرات اقلیمی
در ادامه مدیرعامل آب و فاضلاب منطقه 5 تهران دررابطه با مشکلات منابع آبی کشور راجع به مدیریت آب و کاهش مصرف آب شهری در دوره خشکسالی گفت: «در این چند سال که شاهد تغییرات اقلیمی بودیم؛ بحث استاندارد بودن و اصلاح الگو و رفتار مصرف چه در مصارف شهری چه کشاورزی و صنعتی تاثیر بخش بوده. با توجه به نرخ باروری و نرخ مهاجرت جمعیت شهر تهران سالانه بیش از میانگین کشوری رشد جمعیت دارد. رشد جمعیت به اضافه تغییرات تکنولوژیکی شهر تهران در مصرف آب در متوسط بلند مدت دو تا دو نیم درصد رشد داشته است.»
وی افزود: «خوشبختانه با مجموع فعالیت‌هایی که در راستای فرهنگ‌سازی و مشارکت‌های مردمی و اطلاع رسانی و آگاهی بخشی خبرنگاران و رسانه‌ها انجام شد و اقداماتی که شرکت‌های آب و فاضلاب عملی کردن در چهارمین سال خشکسالی شاهد کاهش مصرف آب و اصلاح الگوی مصرف در شهر تهران هستیم. به طور روشن‌تر بخواهم توضیح بدهم یعنی ما در سال چهارم خشکسالی نسبت به اوایل خشکسالی که برابر با دوره کرونا بود روند رشد مصرف آب نه تنها افزایشی نبوده بلکه کاهشی نیز است.»
کارگری در ادامه گفت: «با در نظر گرفتن سطح دانش و آگاهی مخاطبان می‌توانیم این آگاهی عمومی را نسبت به آب و مصرف آن افزایش دهیم. در اینجا نقش رسانه در افزایش عمومی آگاهی و آموزش به مخاطبان بسیار حائز اهمیت است.
در واقع همه این موارد باید در راستایی باشد که افزایش آگاهی به ایجاد باور منجر شود باور نیز در نهایت به بستری برای تغییر نگرش تبدیل شود.آن باور مورد نظر این است که ما جا بی‌اندازیم که ما در یک کشور و کم آب زندگی می کنیم که تغییرات اقلیمی باعث محدودیت هر چه بیشتر منابع آبی شده.»
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب منطقه پنج تهران با اشاره به تغییرات جهانی اقلیمی افزود: «البته تغییرات جهانی هم روی کاهش بارش ها و کاهش تغذیه منابع کشور ما تاثیر گذارند از جمله افزایش دما در اثر افزایش گازهای گلخانه‌ای؛ همینطور که می‌دانید مطابق گزارش های هواشناسی متوسط بلند مدت دما طی 50 سال اخیر در کشور بیش از 2 درجه گرمتر شد و در چند روز گذشته دمای هوا با 42 و 43 درجه در شهر تهران و دمای بالای 45 درجه در شهرهای جنوب شرق تهران رکورد زد و با توجه به اینکه افزایش دمای ارتباط معنا داری با افزایش مصرف آب دارد توجه به این نکته اهمیت بسیاری دارد.»
افزایش دما عامل مهم در افزایش مصرف آب
مهندس کارگری با تاکید بر اینکه افزایش دما نسبتی مستقیم با افزایش مصرف آب دارد گفت: «باید به این نکته همواره توجه کرد که کشور ما در یک اقلیمی قرار گرفتیم که در آن میزان بارندگی نه تنها از متوسط قاره آسیا که از متوسط جهانی نیز پایین تر است ضمن این که پراکندگی باران در کشور ما یکنواهت نیست و استقرار جمعیت نیز با طرح آمایش سرزمینی همخوانی ندارد. به عنوان مثال 20 درصد از جمعیت کشور در استان تهران قرار دارد که نسبت به مساحت حتی از میانگین هم بالاتر است. این در حالی است که سهمی که از منابع کشور در استان تهران است کمتر احتیاجات جمعیتی این استان است. بنابراین رفتار و الگوی مصرف ما باید همسو با محدودیت ها اصلاح شود این در شرایطی است که سرانه مصرف ما بسیار بالاتر از حد استاندارد است.»
وی افزود: «بخشی از این اصلاحات از کانال رسانه‌ها امکان پذیر است و بخشی از آن مربوط به متولیان آب است؛ باید در نظر بگیریم در صنعت و کشاورزی از چه تکنولوژی استفاده کنیم تا در امر حفاظت منابع آب و مصارف بهینه منابع تاثیر مثبت و ثمر بخشی داشته باشند.»
سرانه مصرف به دور از استاندارد ملی
این متولی حوزه آب با اشاره به سرانه مصرف گفت: «سرانه مصرف ما در شهرها و روستاها حتی از استاندارد ملی خودمان هم بیشتر است و این اتفاق در کشوری می افتد که از لحاظ اقلیمی و آب و هوایی محدودیت بیاری در منابع آبی دارد و استمرار خشکسالی این محدودیت را تشدید می کند بنابراین ما باید جوری به سمت اصلاح برویم که الگوی مصرف کننده و سیاست‌گذاری‌های متولیان آب در مدیریت منابع و مصارف در تعادل قرار بگیرند.»
وی افزود: «در شرایط عادی استاندارد مصرف هر نفر در خانوار شهری 150 لیتر در شبانه روز است ولی در خشکسالی این استاندارد 133 لیتر در شبانه روز به ازای هر یک نفر است. این در حالی است که در همین وضعیت خشکسالی میانگین مصرف هر یک نفر در تهران 233 لیتر است.»
کارگری تاکید کرد: «شاید این سوال پیش بیاد که دیگر کشورها برای مدیریت منابع آبی خود چه کاری انجام می‌دهند؟ کشورهایی هستند که میانگین بارش‌شان از میانگین متوسط جهانی پائین‌تر است اما مصرف‌شان از مصرف استاندارد کشور ما کمتر است. در این کشورها سیاست‌گذاری‌های متولیان آب همسو با الگوی مصرف شهروندان در بخش‌های مختلف است.»
او همچنین گفت: «بعضی از اجزای مصرف خیلی در مصرف سرانه تاثیرگذار هستند. به عنوان مثال دستگاه‌های آب‌بر مثل کولرهای آبی یا برج‌های خنک‌کننده در مجتمع‌های مسکونی. به طور متوسط یک کولر آبی 5000 با 12 ساعت کار روی دور کند در یک روز، به اندازه مصرف یک نفر در شبانه روز آب مصرف می‌کند.
در اینجا بحث حذف کولر آبی مطرح نیست بلکه قصد داریم به نحوه نصب، نگهداری و تجهیز این خنک کننده‌ها بپردازیم. تاکید روی این نکته است که اگر پوشال‌ها به موقع تعویض شوند و یا از سایه‌بان برای این کولرها بهره برده شود و البته حجم کولر هم مناسب با مساحت محیطی باشد که در آن زندگی یا کار می‌کنیم می‌توانیم در مصرف آب توسط این وسیله به شکل قابل توجهی صرف جویی کنیم. همین طور به جانمایی کولر و مهندسی تعمیرات پیشگیرانه تاسیسات هم باید بسیار توجه شود. این نکته ای است که متاسفانه خیلی در هنگام نصب و یا استفاده از کولر آبی در نظر گرفته نمی‌شود.»
مهندس کارگری توضیح داد: «بنابراین ما باید در استفاده از دستگاه‌های آب‌بر چه در مصارف خانگی چه کشاورزی و صنعت به دستورالعمل‌های مصرف و نگهداری توجه کنیم. با رعایت نکاتی که تنها در زمینه نگهداری کولر آبی گفته شد می‌توان حداقل 30 درصد از مصرف آن کاسته می‌شود.»
وی همچنین افزود: «در نظر بگیرید همین کاهش در مصرف برق هم تاثیر دارد. پس خوبه که این موارد را در ضوابط و معیارها بیاوریم. به عنوان مثال در خروجی آب از شیر ظرفشویی در هر دقیقه 9 تا 12 لیتر است در صورتی که بر اساس مبحث 16 مقررات ملی ساختمان باید حداکثر هشت لیتر باشد البته شیرهای نسل جدید کمتر از 6 لیتر است.»
تصفیه پساب‌های شهری راه نجات منابع آبی
مهندس علیرضا کارگری به ظرفیتی که تصفیه پساب‌ها در مدیریت آب شهری دارند اشاره کرد و گفت: «یک بخش خیلی مهم دیگر که در دنیا به آن بسیار پرداخته شده و در کشور ما نیز در سال های اخیر توسعه یافته استفاده از پساب‌های فاضلاب شهری است. یعنی طی فرآیندی با تصفیه آن مجدد از آب‌ها استفاده می‌شود.»
وی توضیح داد: «75 درصد از آبی که خانه‌ها مصرف می‌شوند به فاضلاب می‌روند. بخشی دیگر از آب مصرف شده نیز اصلا وارد فاضلاب نمی‌شود. به عنوان مثال در کولرها تبخیر می‌شوند و یا در آبیاری باغچه‌ها مصرف می‌شوند. بعضی از کشورها توانستند به کمک تکنولوژی تا 80 درصد از پساب‌ها را برای مصرف دوباره آماده سازی کنند. این حجم از برگشت‌پذیری آب به چرخه مصرف می‌تواند به شکل قابل توجهی در صرف جویی آب تاثیر گذار باشد.»
وی در رابطه با مدیریت پسماند آب و فاضلاب افزود: «شرکت آب و فاضلاب با شهرداری تهران و وزارت نیرو تفاهمنامه ای دارد که تا 60 درصد از آب مورد نیاز خود را برای آبیاری فضای سبز از فاضلاب تصفیه شده استفاده کند.»
او تشریح کرد: «76 درصد از پساب تولید شده در محدوده منطقه 5 آب و فاضلاب تهران در تصفیه خانه فیروز بهرام در جنوب غرب تهران تصفیه و در بخش کشاورزی و صنعت استفاده می شود. مناطقی که در تهران تحت پوشش ما قرار دارد مناطق 9،10،11،17،18 و 21 است. اگر ما بتوانیم 100 درصد مشترکین را تحت پوشش فاضلاب قرار بدیم می توانیم 94 میلیون متر مکعب پساب در سال داشته باشیم که با تصفیه دوباره به مصارف صنعت و کشاورزی و فضای سبز تهران می رسد.»
مدیریت آب تهران در چشم انداز 1403
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب منطقه 5 تهران در رابطه با برنامه‌های سال 1403 گفت: «در برنامه سال1403 مقرر شده است 27150 اشتراک فاضلاب را در این منطقه با همکاری شرکت فاضلاب تهران نصب کنیم تا این لحظه که با شما صحبت می کنم 7380 مشترک نصب شده است بنابراین سی درصد پیشرفت داشتیم و قرار هست در برنامه امسال 71 میلیون متر مکعب را برسانیم به هشتاد میلیون متر مکعب در ابتدای سال آینده. در واقع ما در یک سال 11 درصد به حجم حساب بهداشتی آب‌هایی که در سطح و زیر زمین باعث آلودگی و اتلاف منابع آب می‌شدند اضافه می‌کنیم و مجددا به چرخه مصرف بر می‌گرداینم.»
وی افزود: «در برنامه ریزی سال آتی این مورد هم در حال تدوین است که جمعیت تحت پوشش فاضلاب منطقه تا شهریور سال 1404به 90 درصد برسد.»
بهبود توزیع آب غرب تهران با راه اندازی پروژه خرگوش دره
کارگری در رابطه با پروژه خرگوش دره توضیح داد: «یک پروژه بزرگی در منطقه غرب تهران در حال تست و راه اندازی است که به ظرفیت مخازن مناطق تهرانسر و شهرک‌های اطرافش مثل شهرک نفت، شهرک تهرانسر، شهرک دریا و استقلال 40 هزار متر مکعب می افزاید. این محدوده قبلا دارای چهار ایستگاه پمپاژ بود که در تامین فشار آب نقش داشتند و فشار آب در این مناطقی که نام برده شد پائین بود.»
مهندس علیرضا کارگری تاکید کرد: «در این پروژه چهار کیلومتر خطوط انتقال 900 و 1000 میلیمتری و چهارده و نیم کیلومتر توسعه خطوط اصلی توزیع محدوده تهرانسر با قطر 250تا 700 میلیمتر انجام شد. این پروژه انشالله در هفته دولت، رسماً افتتاح می شود.»
