چهارم آبان‌ماه امسال، سامانه هوشمند سوخت کشور دچار اختلال و سوخت‌رسانی در حوزه حمل‌ونقل برای مدتی مختل شد. وقوع چنین رخدادهایی در دنیا مسبوق است و با رشد روزافزون فناوری‌های نو به‌ویژه در حوزه‌های نرم‌افزاری، آخرین آن نیز نخواهد بود. از آنجا که استفاده از سامانه هوشمند سوخت در دنیا بی‌سابقه است، می‌توان این رخداد را نخستین اتفاق مهم در زمینه سوخت‌رسانی برشمرد.
به گزارش اقتصاد انرژی، در بازخوانی این پرونده، با علی‌اکبر نژادعلی، معاون مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران و رئیس امور جایگاه‌های معاونت اجرایی سامانه هوشمند سوخت این شرکت گفت‌وگو کرده‌ایم که مشروح آن را می‌خوانید.
حدود ساعت ۱۱ صبح چهارم آبان ماه خبر رسید فرآیند سوخت‌گیری در شماری از جایگاه‌های عرضه سوخت مختل شده است. این رخداد در زمانی کوتاه فراگیر و سراسری شد، تا جایی که سامانه هوشمند کارت سوخت، به‌طور کامل از دسترس خارج شد و این یعنی از کار افتادن بیش از ۴۲۰۰ جایگاه عرضه سوخت با نزدیک به ۵۵ هزار نازل. اینها صحبت‌های نژادعلی است که این اختلال تقریباً هم‌زمان با قبول مسئولیتش در پست معاونت شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران رخ داد.
وی نخستین جایگاهی را که در تهران توقف فعالیت سوخت‌گیری با کارت سوخت در آن گزارش شد، جایگاه ۱۱۵ میدان فردوسی می‌خواند و می‌افزاید: در پی این تماس، دیگر جایگاه‌ها و متعاقب آن مناطق سی‌وهفت‌گانه شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران نیز تماس‌های مشابهی مبنی بر قطع فعالیت سوخت‌گیری اعلام کردند؛ این یعنی شروع یک بحران؛ بحرانی که با آن روبه‌رو شده بودیم و باید مدیریت می‌شد.
ضرورت در سرعت تصمیم‌گیری
معاون مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران گفت: از آنجا که این اختلال، سراسری بود و فعالیت همه جایگاه‌های عرضه سوخت کشور را با هدف ایجاد اختلال در سامانه سوخت‌رسانی نشانه گرفته بود، باید به‌سرعت تصمیم‌گیری می‌شد تا شرایط هرچه زودتر به روال عادی بازگردد و این کار بسیار دشواری بود.
وی در ادامه اظهار کرد: در شرایط بحران، در حوزه سوخت‌رسانی مانند دیگر حوزه‌ها پلان‌ها و سناریوهای متفاوتی برای مقابله با بحران پیش‌بینی شده است؛ از این رو در گام نخست با تشکیل کمیته بحران تصمیم بر این شد که سامانه هوشمند سوخت غیرعملیاتی و سوخت‌گیری خودروها در جایگاه‌ها با قیمت دوم یعنی ۳ هزار تومان به‌صورت دستی (سنتی) انجام شود.
نژادعلی گفت: پیرو این تصمیم‌گیری، در مرحله نخست، راه‌اندازی حدود یک‌سوم جایگاه‌های سوخت کشور به‌صورت دستی آغاز شد تا سوخت‌رسانی ادامه یابد؛ ورود هم‌زمان گروه‌های فنی به موضوع برای رفع مشکل نیز پلان دوم برای رویارویی با این بحران بود. بر همین اساس، یکی از جایگاه‌های عرضه سوخت (جایگاه میدان فردوسی) پایلوت عملیات تیم فنی قرار گرفت و با سلسله اقدام‌های فنی و البته زمان‌بر، این جایگاه به سامانه بازگشت و سوخت‌گیری با کارت سوخت در آن امکان‌پذیر شد.
پیرو این موفقیت، تیم‌های ویژه‌ای مرکب از نیروهای فنی – عملیاتی، سامانه هوشمند سوخت، حراست، نیروهای اعزامی از بخش‌های مختلف صنعت نفت که به کمک آمده بودند، همراه با گروه‌های عملیاتی شکل‌گرفته در سی‌وهفت منطقه شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران با مراجعه به جایگاه‌های سراسر کشور، همین راهکار را برای راه‌اندازی جایگاه‌ها در دستور کار قرار دادند و جایگاه‌ها را با اتصال به سامانه هوشمند به‌تدریج عملیاتی کردند.
معاون مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران گفت: در سامانه هوشمند سوخت بنا بر قرارداد با پیمانکار، گروه‌های پشتیبانی پیش‌بینی شده است که در چنین شرایطی وارد عمل شوند. در اختلال اخیر نیز تیم‌های پشتیبان سامانه هوشمند سوخت بنا بر مسئولیت قراردادی، با دیگر افراد فنی – عملیاتی همراه بودند تا رفع مشکل شود.
هیچ‌چیز ۱۰۰ درصد نیست
نژادعلی تصریح کرد: شرایط حادث شده به‌گونه‌ای بود که هم حفاظت از اطلاعات و هم‌زمان در آن اهمیت بسزایی داشتند، بنابراین گروه‌های فنی – عملیاتی تلاش می‌کردند در کوتاه‌ترین زمان ممکن، تعداد جایگاه‌های بیشتری را وارد مدار کنند تا آنجا که تا ساعت ۲۱ همان روز، نزدیک به هزار جایگاه با کمک و همدلی نیروهای شرکت‌کننده در عملیات، راه‌اندازی و وارد مدار شدند و سوخت‌رسانی تا حد زیادی به روال عادی بازگشت.
وی با اشاره به اینکه در حوزه سوخت، تنها کشور در دنیا هستیم که به‌واسطه بعضی از عوامل مانند مهار مصرف بنزین و جلوگیری از عرضه خارج از مجاری رسمی، سوخت را به‌صورت الکترونیک عرضه می‌کنیم، ادامه داد: در کشورهای دیگر نیز نظیر اختلال اخیر در دیگر بخش‌ها مانند انتقال فرآورده، شیرها و … اتفاق افتاده است که با توجه به جهش‌های نرم‌افزاری گسترده، نمی‌توان نقطه پایانی را برای پایان وقوع چنین اختلال‌هایی قائل شد، اما این را هم باید در نظر گرفت که حفاظت از اطلاعات نیز بر همین رویه پیش رفته است.
آموزه‌ها و درس‌ها
نژادعلی درباره آموزه‌های دریافتی از این اختلال گفت: از آنجا که در هیچ فرآیند و در هیچ سامانه نرم‌افزاری، نمی‌توان مراقبت‌ها و حفاظت‌ها را مطلق در نظر گرفت و بسته به موارد سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، احتمال خطا در آنها ناممکن نیست، احتمالاتی که برای از کار افتادن سیستم‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری می‌تواند وجود داشته باشد، در گروه‌های مرتبط بررسی و راه‌های مقابله با آنها پیش‌بینی می‌شود، اما اغلب در حوزه سامانه‌ها، فرآیند دیجیتال از فرآیند دفاع پیش‌تر است. مقابله با چنین مشکلاتی را باید جدی گرفت و راهکارهای تازه‌تری برای رویارویی با آن اندیشید.
منبع: نشریه مشعل – سعید محمدبگی
