کلاه بودجه‌ای بر سر پتروشیمی‌های بورسی

گفتنی است، حدود 270 تا 300 هزار میلیارد تومان از منابع تبصره 14 مربوط به پرداخت یارانه‌های نقدی است که بعد از حذف ارز ترجیحی در سال گذشته، در نظر گرفته شده است. از طرفی بخش عمده‌ای از این منابع از محل فروش گاز با نرخ 7 هزار تومان به صنایع فولادی و پتروشیمی و… است. همچنین لازم به ذکر است که طبق محاسبۀ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی حتی با احتساب نرخ خوراک 7هزارتومانی پتروشیمی، در پایان سال حدود 30 هزار میلیارد تومان در منابع تبصره 14 کسری وجود خواهد داشت و به‌ازای هر یک‌هزار تومانی که نرخ گاز خوراک این صنایع کاهش پیدا کند منابع تبصره 14 با کسری 37 هزار میلیارد تومانی مواجه خواهد شد.

دعوای افزایش نرخ خوراک پتروشیمی ها از کجا شروع شد؟

لازم به ذکر است که قرار گرفتن دولت در دوراهی انتخاب بین کسری در منابع تبصره 14 یا فشار به پتروشیمی ها و فروش گاز 7 هزار تومان برای خوراک آن ها از اساس باطل است. گفتنی است، دولت حدود 18 میلیارد دلار ارز 4200 تومانی برای واردات کالاهای اساسی در سال گذشته اختصاص می داد. زمانی که ارز ترجیحی (4200 تومان) حذف شد، تخصیص ارز برای واردات کالاهای اساسی با نرخ میانگین 24 هزار تومان صورت گرفت.

نکته ای که وجود دارد این است که حدود 18 میلیارد دلار مابه التفاوت ارز 4200 تومانی تا ارز 24000 تومانی (حدود 20 هزار تومان) منابعی بود که باید مستقیما برای پرداخت یارانه ها هزینه می شد و تمام آن جزو منابع تبصره 14 محسوب می شدند. این در حالی است که در سال 1401 بخشی از این منابع جزو منابع تبصره 1 بودجه  (مربوط به هزینه های جاری دولت و پرداخت حقوق کارمندان) و بخشی دیگر آن جزو منابع تبصره 14 و صرف پرداخت یارانه ها محسوب شدند.

گفتنی است در سال 1402 نیز تمام منابع حاصل از حذف ارز ترجیحی جزو منابع تبصره 1 بودجه قرار گرفتند و به طور کامل منابعی که از ابتدا قرار بود صرف پرداخت یارانه ی نقدی به مردم شود از تبصره 14 حذف شد و دقیقا بر همین اساس دولت مجبور شد برای تامین منابع تبصره 14، درامد خود را از محل فروش داخلی گاز به شرکت های پالایشی و پتروشیمی افزایش دهد. لازم به ذکر است در شرایطی  در سال 1402 منابع تبصره 14 به 275 همت افزایش پیدا کرده که در سال گذشته درآمد دولت از محل فروش گاز داخلی به صنایع در تبصره 14 حدود 140-150 هزار میلیارد تومان بود.

بازی با بودجه، مانع اصلی پیش بینی پذیری اقتصاد

در شرایطی این روزها برخی مقام های اقتصادی دولت صحبت از بازگشت به فرمول برای محاسبه ی نرخ خوراک پتروشیمی ها می کنند و هدف از این کار را پیش بینی پذیر کردن اقتصاد برای فعالان و عاملان اقتصادی کشور بیان می کنند که اساسا عامل به وجود آمدن این نابسامانی ها قلب حقایق در بودجه ی کشور است. چرا که  اگر منابعی که از حذف ارز 4200 تومانی به دست می آمد ذیل منابع تبصره 14 آورده می شد امروز به یقین شاهد کسری منابع جهت پرداخت یارانه ها نبودیم و اساسا بحثی پیرامون  افزایش نرخ خوراک پتروشیمی ها به وجود نمی آمد.

همچنین نکته ی جالب تر اینکه با توجه به افزایش نرخ تخصیص ارز برای کالاهای اساسی از 24 هزار تومان به 28500 تومان طبیعتا اگر این منابع ذیل منابع تبصره 14 می آمد، قاعدتا منابع این تبصره باز هم افزایش پیدا می کرد و دست دولت برای پرداخت یارانه ها باز تر از گذشته هم می شد.

بازی باخت باخت دولت با منابع حاصل از حذف ارز ترجیحی

اما بررسی ها نشان می دهد اقدام اخیر دولت در خصوص افزایش نرخ تسعیر و فرموله کردن مبنای محاسبه ی نرخ خوراک هم احتمالا نتایج چندان درخشانی نداشته باشد. این موضوع از سه جهت قابل بررسی است که به ترتیب:

1- اولین نکته ای که در خصوص بازگشت به فرمول برای تعیین نرخ خوراک وجود دارد حمایت از بازار سرمایه بود. چندی پیش وزیر اقتصاد با اشاره به اهمیت حمایت از بازار سرمایه گفت: دومین مصوبه نیز در آبان 1401 با درخواست فعالین بازار به منظور حمایت از بازار سرمایه توسط دولت انجام شد و سومین مصوبه نیز مصوبه شهریور ماه امسال برای بازگشت به فرمول برای تعیین نرخ خوراک و هم‌چنین تغییرات ارزی برای نرخ مبنا ارز بود. اما همانطور که شرایط بازار سرمایه مشخص است با توجه به مدیریت انتظارات تورمی به نظر می رسد اساسا عدم رونق بازار سرمایه برخلاف تصور عموم، افزایش نرخ خوراک نبود و همچنان بازار سرمایه با ابطال مصوبه نرخ خوراک 7 هزار تومانی و بازگشت به فرمول نتوانست از فضای رکودی خارج شود.

2- نکته ی دیگری که قابل توجه است، قیمت هر مترمکعب گاز خوراک تخصیص داده‌شده به پتروشیمی‌ها در نیمه دوم سال است. بر اساس فرمول مذکور قیمت هر مترمکعب خوراک گاز از میانگین 2 قسمت مجزا یعنی قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه و همچنین میانگین قیمت 4 هاب گاز جهانی محاسبه خواهد شد، این عدد در نهایت در نرخ تسعیر ارز خوراک که طبق اعلام بانک مرکزی حدود 37500 تومان است، ضرب خواهد شد. نکته جالب این است که با توجه به سناریوهای مختلف پیش‌بینی شده  است قیمت هر مترمکعب در فصل زمستان تا 8 هزار تومان نیز افزایش خواهد یافت و احتمالا مجدد سود سازی و رقابت پذیری این شرکت ها با چالش های جدی روبرو شود.

3- آخرین نکته نیز کسری منابع تبصره 14 است که اساسا با تغییراتی که دولت در نرخ خوراک پتروشیمی ها به وجود آورد همچنان بر جای خود باقی است و همانطور که پیش تر به آن اشاره شد احتمالا در پرداخت یارانه ها دست دولت را تنگ تر کند.