تهران-هاوانا، روابط سیاسی گرم و تجارت مختصر؛ لزوم ایجاد فصل نوین در تعاملات دوجانبه انرژی و کشاورزی

به گزارش اقتصاد انرژی به نقل از بازار

ایران با هدف مقابله با آمریکا بر سر پرونده هسته ای خود روابط نزدیکی با دولت های چپ گرای آمریکای لاتین از جمله برزیل، آرژانتین، ونزوئلا، کوبا، نیکاراگوئه و بولیوی ایجاد کرده است، بطوریکه تهران و کاراکاس متقابلاً روی پروژه‌ های اقتصادی یکدیگر سرمایه‌گذاری و از ایدئولوژی سیاسی یکدیگر حمایت کرده‌اند یا در حال حاضر بیشتر واردات نهاده‌ های دامی ایران از سوی برزیل تامین می‌شود.

روابط میان تهران و هاوانا پس از انقلاب ۱۹۷۹ ایران آغاز شد و به این ترتیب، کوبا یکی از نخستین کشورهایی بود که جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخت. اقدام کوبا در به رسمیت شناختن جمهوری اسلامی پس از پیروزی یک انقلاب تاریخی، مطلع روابط دوستانه‌ میان دو کشوری بود که با وجود فاصله جغرافیایی هزاران کیلومتری، در طول چهار دهه گذشته به طور مداوم از یکدیگر حمایت کرده و مذاکرات میان آن‌ها بر اساس منافع مشترک ادامه دارد.

شکل حکومت مذهبی ایران، مانعی در رابطه با کوبا نبوده است. همانطور که فیدل کاسترو رهبر فقید کوبا در موارد متعدد گفته بود، «هیچ تناقضی بین انقلاب و مذهب وجود ندارد». در نتیجه دو کشور سابقه طولانی در همکاری‌های اقتصادی، علمی، نظامی، امنیتی، اطلاعاتی و دیپلماتیک دارند

شکل حکومت مذهبی ایران، مانعی در رابطه با کوبا نبوده است. همانطور که فیدل کاسترو رهبر فقید کوبا در موارد متعدد گفته بود، «هیچ تناقضی بین انقلاب و مذهب وجود ندارد». در نتیجه دو کشور سابقه طولانی در همکاری‌های اقتصادی، علمی، نظامی، امنیتی، اطلاعاتی و دیپلماتیک دارند.

خرداد سال جاری بود که ابراهیم رئیسی به دعوت رسمی همتای کوبایی خود در قالب سفر منطقه‌ای به آمریکای لاتین پس از ۱۲ سال به هاوانا سفر کرده بود. رئیسی در جریان این سفر خود، شش سند و تفاهم‌نامه همکاری در بخش‌های قضایی، همکاری‌های جامع سیاسی، مشارکت در حوزه فناوری اطلاعات و مناسبات گمرکی امضا کردند.

اخیرا محمد علی نیکبخت وزیر کشاورزی در دیدار با همتای کوبایی خود گوستاو رودریگرز رویرو خواستار همکاری دو کشور در حوزه های زراعی و کشاورزی شده و به توانمندی هایی ایران در عرصه هایی چون پرورش میگو در سواحل، پرورش ماهیان گرمابی و سردآبی، تولید محصولات باغی هم چون پسته، خرما و انواع مرکبات و امکان صادرات آن ها به کوبا اشاره کرده است.

وزیر کشاورزی کوبا نیز در این دیدار با ابراز تمایل نسبت به دریافت تجربیات ایران در توسعه کشاورزی و رسیدن به فناوری تولید محصولات کشاورزی بر حمایت هاوانا از سرمایه‌ گذاران ایرانی با هدف تولید محصولات کشاورزی در کوبا تولید تاکید کرده است. وزیر کشاورزی کوبا به همراه رئیس جمهوری این کشور میگل دیاز کانل در راس هیئتی عالی رتبه اقتصادی و سیاسی اخیرا وارد ایران شده اند. آخرین بار فیدل کاسترول ۲۲ سال قبل به ایران سفر کرده بود.

سابقه همکاری و تعامل ایران و کوبا مسبوق به سابقه است. ایران در دوران همه گیری کرونا با انتقال فن آوری واکسن این بیماری از کوبا اقدام به ساخت واکسن کرونا کرد. کوبا برای کنترل کرونا واکسنی به نام “سوپرانا” تولید کرد و در ایران هم واکسن تولید شده با همکاری این کشور “پاستوکووک” بود. و یکی از مهم ترین زمینه های همکاری دو کشور در حوزه سلامت و پزشکی تولید مشترک واکسن «سوبرانا ۲» بوده است. هم چنین بر اساس توافقنامه های سلامت میان دو کشور، داروهای برخوردار از فناوری بالا به خصوص در درمان سرطان با همکاری ایران و کوبا تولید می‌شود. هم چنین دو کشور قصد دارند تولید واکسن های مشترک را به صورت ادامه دار پیگیری کنند.

نفت و پتروشیمی حلقه طلایی زنجیره تعاملات اقتصادی ایران و آمریکای لاتین

در اردیبهشت ۱۴۰۱ با سفر جواد اوجی وزیر نفت به آمریکای لاتین، ایران با ونزوئلا و نیکاراگوئه ۸ قرارداد و تفاهم در حوزه نفت و کشاورزی امضا کرد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها قرارداد ۱۱۰ میلیون یورویی بازسازی و تعمیرات اساسی پالایشگاه ال‌پالیتو ونزوئلا بود که منجر به صادرات ۱۰۰ هزار بشکه نفت ایران به این پالایشگاه فراسرزمینی شد.

در طی سفر اوجی قرارداد اولیه تکمیل ظرفیت پالایشگاه دولتی ۱۴۰ هزار بشکه ‌ای «ال‌پالیتو» در ایالت کارابوبو ونزوئلا به ارزش ۱۱۰ میلیون یورو با هدف تأمین تجهیزات پالایشگاهی و کمک به تعمیرات اساسی آن به امضا رسید. طبق قرارداد ایران و ونزوئلا، منابع مالی این پروژه از سوی شرکت نیکو و خوراک نفت خام این پالایشگاه با مشارکت شرکت ملی نفت ایران از طریق شرکت نیکو تأمین می‌شود. پالایشگاه «ال‌پالیتو» کوچک‌ترین پالایشگاه نفتی در ونزوئلاست که بیش از ۵۰ درصد ظرفیت آن خالی است.

بخش پالایش ونزوئلا به‌دلیل تحریم‌های وضع شده علیه این کشور دچار فرسودگی مزمن است و شرکت‌های داخلی این کشور هم توانایی بالایی برای روزآمد کردن پالایشگاه‌ها ندارند. در سال ۲۰۲۰ ظرفیت اسمی پالایشی این کشور روزانه یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه و تولید پالایشی این کشور ۱۲۳ هزار بشکه بوده است. ونزوئلا همانند ایران درگیر تحریم‌های یکجانبه آمریکا است.

در جریان سفر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران به کوبا در خرداد سال جاری موضوع بازسازی پالایشگاه کوبا با ظرفیت ۶۵ هزار بشکه در روز مطرح شده بود. پالایشگاهی که هم ‌اکنون با کمتر از ۴۰ هزار بشکه فعالیت می‌ کند.

تأسیسات پالایشگاه «سینفوئگوس» مربوط به دوران شوروی است که برای استفاده از نفت خام روسیه پیکربندی شده‌ بود که بعداً توسط شرکت نفت ونزوئلا برای تبدیل روزانه ۶۵ هزار بشکه‌ نفت ونزوئلا به محصولات پالایش شده برای بازار داخلی و صادرات کوبا ارتقا یافت. این پالایشگاه حاصل سرمایه‌ گذاری مشترک کوبا با ونزوئلا است. هم‌اکنون به دلیل فرسودگی توان عملیاتی این پالایشگاه به ۴۰ هزار بشکه کاهش یافته که ایران می‌تواند برای احیای آن و صادرات نفت خود اقدام کند.

بازسازی پالایشگاه سینفوئگوس کوبا به دست ایران بازارسازی برای صادرات نفت کشور را در پی دارد و سبب استحکام حضور تهران در بازار نفت و انرژی کوبا، بی اثر کردن تحریم های آمریکا علیه فروش نفت ایران و جلوگیری از خام فروشی نفت خام و میعانات گازی کشور شده و می تواند وزنه ژئوپلیتیک ایران در پهنه جغرافیایی آمریکای لاتین که عمده دولت های چپ گرای آن ساختار ضدامپریالیستی مشابه ایران دارند را تقویت کند

این موضوع فرصتی برای ایران است تا با نوسازی و بازسازی این پالایشگاه، صادرات روزانه ۲۵ هزار بشکه نفت در کوبا را برای خود بازارسازی کند و به این شکل علاوه بر مستحکم کردن حضورش در بازار نفت و انرژی این کشور، بی اثر کردن تحریم های آمریکا علیه فروش نفت و جلوگیری از خام فروشی نفت خام و میعانات گازی می تواند وزنه ژئوپلیتیک خود در پهنه جغرافیایی آمریکای لاتین که عمده دولت های چپ گرای آن ساختار ضدامپریالیستی مشابه ایران دارند را تقویت کند.

واکاوی روابط تجاری مختصر ایران و کوبا به رغم تعمیق مناسبات سیاسی

کوبا کشوری است که بنابر اظهارات مقامات وزارت صمت، ایران می‌تواند مراودات تجاری با آن را از طریق تهاتر افزایش دهد. این در حالی است که در ۴ سال اخیر حجم تجارت غیرنفتی دو کشور مطابق داده‌های گمرک جمهوری اسلامی ایران، نتوانسته است از ۲۲ میلیون دلار فراتر رود. گفتنی است که تراز تجاری در تمام این چند سال بطور مثبت به نفع کوبا گزارش شده است. این امر حاکی از آن است که در چند سال اخیر تقریبا هیچ صادراتی به کشور کوبا ثبت نشده است و ایران صرفا به واردات از کوبا از جمله اقلام پزشکی، محصولات پلیمری و شکر پرداخته است.

با بررسی داده‌های منتشر شده توسط گمرک ایران به این نتیجه می‌رسیم که در سال ۲۰۲۱ واردات ایران از کوبا به ارزش ۸۵۴ و در سال ۲۰۲۲ نیز ۱۱۸۵۶ هزار دلار ثبت شده است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۸ ارزش صادرات ایران به کوبا ۶۰ هزار دلار ثبت شده است و در چهار سال اخیر، همانطور که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد، چیزی نزدیک به صفر است. داده‌های موجود نشان‌دهنده این است، که تجارت ایران و کوبا در این مدت به نفع ایران تغییری نکرده است.

بر اساس آمار اتاق بازرگانی ایران اقلامی مانند مشتقات پتروشیمی (پلی اتیلن، پلی پروپیلن)، مصالح ساختمانی، محصولات آهنی، ماشین های صنعتی و ماشین آلات و تجهیزات کشاورزی از پتانسیل صادراتی به کوبا برخوردار هستند و در صورت بازاریابی و بازارسازی مناسب می توانند جای خود را در بازار این کشور پیدا کنند

بر اساس آمار اتاق بازرگانی ایران اقلامی مانند مشتقات پتروشیمی (پلی اتیلن، پلی پروپیلن، مصالح ساختمانی، محصولات آهنی، ماشین های صنعتی و ماشین آلات و تجهیزات کشاورزی از پتانسیل صادراتی به این کشور برخوردار هستند و در صورت بازاریابی و بازارسازی مناسب می توانند جای خود را در بازار این کشور پیدا کنند.

بر اساس اظهارات سید روح‌الله لطیفی سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت، تا سال ۱۳۹۱ به صورت محدود سالانه تعدادی کالای ایرانی به کوبا صادر می شد اما از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ صادراتی به این کشور انجام نشده و فقط ۶۰ هزار دلار در سال ۱۳۹۷ صادرات صورت گرفته و مجددا بعد از آن تاکنون صادراتی به کوبا اتفاق نیفتاده ، اما واردات از کوبا که عمدتا دارو و تجهیزات پزشکی است در سالهای مختلف انجام شده ، که بالاترین میزان آن در ۱۲ سال گذشته در سال ۱۳۹۷ با ۶۰ هزار تن به ۲۱ میلیون و ۲۱۵ هزار دلار رسیده است.

هرچند دو کشور دارای سابقه همکاری طولانی در زمینه‌ های اقتصادی، علمی، نظامی، امنیتی و اطلاعاتی دارند، اما داده ها نشان می دهد که دو کشور در گسترش روابط تجاری دوجانبه چندان موفق عمل نکرده اند، بطوریکه میزان صادرات ایران به کوبا تقریبا صفر و میزان واردات از این کشور بسیار ناچیز است که سبب شده کوبا در تجارت با ایران در رتبه ۱۵۷ قرار گیرد. بر اساس آمار رویترز، اسپانیا، چین، کانادا و هندوستان بیشترین میزان تجارت را با هاوانا دارند.

سوخت های معدنی و روان کننده ها، موادغذایی، تجهیزات و ماشین آلات و مواد شیمیایی در صدر فهرست واردات کوبا قرار دارند و این در حالی است که ایران در بسیاری از این حوزه ها دارای پتانسیل صادراتی و تولیدکننده کالاهایی با امتیاز اقتصادی است.

به باور برخی از فعالان اقتصادی کشور، نبود اطلاعات لازم و به عبارتی خلا اطلاعاتی تجار ایرانی و کوبایی از مهم‌ترین دلایل کاهش روابط اقتصادی در مقایسه با سطح روابط سیاسی دو کشور است و همکاری‌های اقتصادی مشترک ایران و کوبا به‌ویژه ایجاد اتاق‌های بازرگانی دو کشور می‌تواند بسیاری از چالش‌های پیش روی فعالان اقتصادی را از سر راه بردارد

البته در حال حاضر ۱۲ موافقتنامه بین دو کشور برای معافیت روادید دیپلماتیک و خدماتی در حال اجرا است و علیرغم حجم کم مبادلات تجاری؛ همکاری‌ های دو کشور در حوزه دفاعی، اطلاعاتی و بهداشتی به ویژه در مورد ساخت واکسن رو به افزایش است.

همکاری های اقتصادی ایران با کشوری چون کوبا که تحت تحریم های شدید آمریکا است، کار را برای تهران ساده می کند، چون در این صورت سازوکارهایی همچون ایجاد بانک مشترک، ایجاد مکانیسم مالی مستقل و استفاده از ارزهای محلی و تهاتر کالا می تواند با موافقت دو کشور با موفقیت به اجرا درآید

هم چنین همکاری های اقتصادی با کشوری چون کوبا که تحت تحریم های شدید آمریکا است، کار را برای ایران ساده می کند، چون در این صورت سازوکارهایی همچون ایجاد بانک مشترک، ایجاد مکانیسم مالی مستقل و استفاده از ارزهای محلی و تهاتر کالا می تواند با موافقت دو کشور با موفقیت به اجرا درآید. حتی پیش تر سفیر کوبا در ایران آلبرتو گونزالس کاسالس از توافق میان بانک مرکزی ایران و بانک کوبا صحبت به میان آورده بود و بر اساس اظهارات وی یک حساب مشترک بین بانک کارآفرین و یک بانک کوبایی ایجاد شده است. هم چنین اواخر سال گذشته مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه از برقراری مسیر کشتیرانی مستقیم میان دو کشور با هدف ارتقای تجارت دوجانبه خبر داده است.

جمع بندی

فرصت‌ های سرمایه‌ گذاری مشترک بسیاری در حوزه‌ های صنایع غذایی، دارو، بیوتکنولوژی، مخابرات، ساخت‌ و ساز، هتلداری و توریسم میان ایران و کوبا وجود دارد که دشمنی سیاسی هر دو کشور با آمریکا آن ها را به سوی گسترش هر چه بیش تر روابط سئق می دهد. سالانه ۳ تا ۳.۵ میلیون نفر گردشگر از نقاط مختلف دنیا به کوبا سفر می‌کنند،و دولت کوبا با تقویت و افزایش سرمایه‌ گذاری در بندر ماریل، به‌دنبال ایجاد هاب تجاری در منطقه است و ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری در آن نقش مهمی در تجارت منطقه داشته باشد.

در حال حاضر چین تبدیل به نخستین شریک تجاری کشورهای آمریکای مرکزی و جنوبی شده است و در واقع توانسته گوی رقابت را از ایلات متحده برباید. یکی از کشورهای مهم برای پکن، کوبا است که از لحاظ موقعیت جفرافیایی و نزدیکی به ایالات متحده برای برنامه‌های آتی چین می‌تواند تاثیر گذار باشد. حتی چین در حال رایزنی برا ی ایجاد پایگاه نظامی در هاوانا است.از همین روی این دو کشور رابطه اقتصادی مطلوبی با یکدیگر دارند، براساس داده‌های رسمی چین با نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار در جایگاه نخست واردات کالاهای کوبایی قرار گرفته است. همچنین میزان صادرات سالانه پکن به هاوانا تقریبا ۸۰۰ میلیون دلار است که آن را به عنوان دومین کشور پس از اسپانیا قرار داده است.

بنابراین با توجه به جایگاه چین در اقتصاد کوبا و همچنین پروژه هایی مانند ابتکار کمربند و جاده (BRI) می‌توان از پتانسیل این کشور برای انتقال کالاهای ایرانی به ویژه نفت استفاده کرد که البته این موضوع نیازمند رایزنی سه جانبه است تا منافع هر کدام از کشورها تامین شود.